Molen De Koe, Veere

Veere, Zeeland
b

korte karakteristiek

naam
De Koe
modeltype
Ronde molen, stellingmolen
functie
korenmolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Niet draaivaardig (zie 'Geschiedenis)
bestemming

Vh. het malen van graan, thans buiten bedrijf; weekendwoning

adres
Warwijcksestraat 16
4351 BE Veere
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
fietsroute
fietsroute in de buurt van De Koe via fietsnetwerk.nl
Ten Bruggencate-nr.
03319
oude dbnr.
B921
Meest recente aanpassing
| Geschiedenis
media-bestand
Molen 03319 De Koe (Veere)
Thije Jansen (2-5-2021)

locatie

plaats
Veere
plaatsaanduiding
gemeente
Veere, Zeeland
streek
Walcheren
kadastrale aanduiding
Gemeente Veere, sectie A, nr. 1911
geo positie
X: 35279, Y: 397026
N: 51.54943, O: 3.66104
biotoopwaarde
5 (goed)
landschappelijke waarde
Bijzonder groot, aan vrijwel alle kanten vrij in de wind en in het zicht gelegen. Maar ook hier valt op dat bomen hoger kunnen worden.

contact en bezoek

bezoek/postadres
Warwijcksestraat 16
4351 BE Veere
molenaar
-
telefoon
e-mail

website
social media
open voor publiek
nee
gericht op scholen
nee
bijzonderheden

Niet te bezichtigen

constructie

modeltype
Ronde molen, stellingmolen
krachtbron
wind
functie
romp
Ronde stenen molen, tot de stelling zwart geteerd; boven de stelling geheel gewit
kap
Gedekt met zinken platen
inrichting

Eén koppel 16der blauwe stenen en twee koppel 16der kunststenen; twee regulateurs; buil; graanreiniger; sleepluiwerk.
Woning in de molen en de aangebouwde schuren.

versieringen

Eenvoudige baard, donkergroen geverfd, wit afgebiesd, met in koeienletters "DE KOE".

Thans onzichtbaar vanwege een aangebouwde schuur, is de hardstenen gevelsteen van zijn voorganger ingemetseld.
Versierd met het gekroonde wapen van Veere met een boot tussen twee torens. Hetzelfde geldt voor de daaronder aangebrachte gevelsteen met opschrift: jh:A: BEE 1736 7m/12d.

plaats bediening
stellingmolen
bediening kruiwerk
buitenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
Engels. Kruirad.
vlucht
23,50 m.
vang
Hoepelvang (metaal). Vangbalk met haak; vangtrommel.
overbrenging

Bovenwiel 76 kammen
Bovenbonkelaar 37 kammen, steek 10,8 cm.
Spoorwiel 87 kammen
Steenwielen 27 tanden
Overbrengingsverhouding 1 : 6,72

hoogte
van de stelling: 7,00 m.
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Buurma ✉︎ 63 binnen 1976 1976 binnen (aanw.) 23,50
Buurma ✉︎ 64 buiten 1976 1976 buiten (aanw.) 23,50
Pot ✉︎ 2485 buiten 1922 1922 buiten 1975 23,50
Pot ✉︎ 2486 binnen 1922 1922 binnen 1975 23,50
Pot ✉︎ 1423 binnen 1884 1909 binnen 1922 23,50
Pot ✉︎ 1424 buiten 1884 1909 binnen 1922 23,50
wiekverbeteringen

Van 1936 tot de grote restauratie van 1975/76 was de binnenroede voorzien van het systeem Bilau. De buitenroede bleef al die tijd Oud-Hollands.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Enthoven & Co, L.I. ✉︎ ? 1862 1909 aanw.
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Niet draaivaardig (zie 'Geschiedenis)
bestemming

Vh. het malen van graan, thans buiten bedrijf; weekendwoning

molenmaker
Gebr. de Troye, Middelburg (1909) Fa. Doornbosch, Adorp (1975/76)
omwentelingen
geschiedenis

Deze walkorenmolen werd in 1908/09 gebouwd in opdracht van Jacob Willem 'Jaap' Markusse, nadat zijn molen, een grondzeiler uit 1736, op 14 november 1907 was afgebrand.
Op de fundering van de voorganger bouwde de fa. De Troye uit Middelburg een flinke stellingmolen. Hierbij werd gebruik gemaakt van roeden en een deel van het gaandewerk van de in 1908 onttakelde stellingkorenmolen De Onderneming te Koudekerke (thans valt dit onder Middelburg).

De brand, de nasleep ervan en de herbouw hadden voor Markusse allerlei gevolgen, financieel maar ook persoonlijk. In 1908 werd hij failliet verklaard. Zijn molen en ander onroerend goed kwamen in handen van advocaten, maar evengoed bleef hij er molenaar. Kort daarna verliet zijn vrouw hem; in 1912 scheidden zij officieel. Opmerkelijk is, dat Markusse zichzelf eind 1908 in diverse krantenadvertenties aanduidt als 'motor-molenaar'. Of de molen was nog niet klaar óf nog niet afbetaald en mocht daarom niet worden gebruikt.
In 1920 kocht Christina Pieternella Markusse-Groenewegen, tweede vrouw van Jaap Markusse, de molen terug, maar een succesvol bedrijf werd het kennelijk niet meer: in 1923 verkocht zij alles aan Simon van den Hamer, afkomstig uit Kruiningen. Van den Hamer was op dat moment vermoedelijk al pachter, want hij had het jaar daarvoor bij Pot al twee nieuwe roeden besteld.
Simon van de Hamers zoon, Adriaan Jan, verwierf de molen in 1939. Simon bleef evenwel daar dé molenaar en stierf 'in het harnas' op 12 december 1956. Tot 1964 zou de molen voor bakkers en boeren blijven malen; daarna was het afgelopen. 

Over de opzet van deze molen in 1909 is het nodige te vertellen: zeer bijzonder en sterk afwijkend van wat op de meeste korenmolens gebruikelijk is, is de hier door De Troye toegepaste onderaandrijving van de stenen. Het spoorwiel bevindt zich ónder de steenzolder. De steenspillen zijn daarom voorzien van sterwielen en niet van schijflopen, omdat anders de stenen niet op een normale manier uit hun werk konden worden gezet. 

Ook na 1909 is nog in de molen geïnvesteerd: de roeden uit 1922 waren al genoemd. Dat er 13 jaar na de bouw al nieuwe roeden nodig waren kan eigenlijk maar één reden hebben: de in 1909 gestoken en uit Koudekerke 'meegenomen' roeden moeten verlengd zijn geweest, maar bleken voor deze grotere molen en taak niet sterk genoeg. 
In 1936 werd de binnenroede voorzien van het stroomlijnsysteem Bilau; pas in 1938 werd daartoe de bovenas doorboord; eerder werkte dit systeem niet geweldig. In datzelfde jaar (of bij dezelfde gelegenheid?) werd de vangstok vervangen door een trommel.

Tot 1964 werd er gemalen met een koppel 16der blauwe en twee koppel 16der kunststenen. Op de eerste zolder stond een buil en op de vierde zolder een mengmachine (welke in 1964 werd verwijderd). Daarnaast waren er nog een graanreiniger op de vierde zolder en op de begane grond een koekenbreker (die eveneens in 1964 werd weggehaald).

Eenmaal buiten bedrijf bleef onderhoud uit en al snel raakte de molen in verval. Na enige malen te zijn doorverkocht, werd 'De Koe' eigendom van ir. W.J. Mees uit Wassenaar.
In 1975/76 volgde een forse restauratie, waarbij grote delen van de kap werden hersteld en roeden en stelling geheel vernieuwd. Het systeem Bilau verdween van de binnenroede en de Vlaamse vang maakte plaats voor een stalen hoepelvang.

De onderste zolders van deze molen zijn ingericht als weekendverblijf; het opmerkelijke binnenwerk met onderaandrijving bevindt zich nog altijd in de molen, maar wordt niet meer gebruikt.
In 2020 kreeg de molen, nadat deze geruime tijd te koop had gestaan, een nieuwe eigenaar.

Alle jaren dat "De Koe" als weekendverblijf diende is deze zo af en toe aan het draaien gebracht. In 2020 stopte dat echter, nadat Bas Verbiest vanwege zijn leeftijd hiermee ophield.
Thans staat de molen al een aantal jaren stil. Begin 2023 heeft men zeilen en windborden verwijderd. Mocht men hier weer willen gaan draaien, dan moet er nog (veel) meer gebeuren: inmiddels is duidelijk dat beide in 1976 gestoken roeden vervangen dienen te worden.

 

aanvullingen

toelichting naam

In een rekeningenboek inzake de inkomsten en uitgaven van de kamer van retorica van de stad Veere uit 1599 wordt gesproken van de windmolen “antmoelwater genaempt De Coe”. De naam is dus al meer dan 400 jaar oud en de huidige molen is tenminste de derde die daarmee is uitgerust.
Opmerkelijk (of niet): er was in Veere in die tijd ook een molen "De Stier".

unieke eigenschap

De enige nog bestaande windmolen in Nederland met een vanaf de bouw gemaakte onderaandrijving.

literatuur

E. van Wijk, Molens in Veere (z.p.; z.j.(1993)).

trivia

Als de molenaar vroeger wegens harde wind met gezwichte zeilen maalde, had de veerman het recht een dubbel tarief te rekenen voor de overvaart Veere - Kamperland.
In de praktijk zullen molenaar en veerman het wel eens op een akkoordje hebben gegooid, de veerman was tenslotte ook de cafébaas...

foto's

foto's