Molen De Ooievaar, Zaandam

Zaandam, Noord-Holland
b

korte karakteristiek

naam
De Ooievaar
modeltype
Kantige molen, stellingmolen
functie
oliemolen
bouwjaar
herbouwd
1669 / 1956
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Vervaardigen van diverse producten; deels op professionele basis / molenmakerswerkplaats

adres
Diederik Sonoyweg 19
1509 BR Zaandam
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
fietsroute
fietsroute in de buurt van De Ooievaar via fietsnetwerk.nl
Ten Bruggencate-nr.
01110
oude dbnr.
B754
Meest recente aanpassing
| Tellerstand
media-bestand
Molen 01110 De Ooievaar (Zaandam)
Frank Hendriks (2-7-2021)

locatie

plaats
Zaandam
plaatsaanduiding
gemeente
Zaanstad, Noord-Holland
kadastrale aanduiding
Gemeente Zaandam, sectie A, nr. 1141
geo positie
X: 116125, Y: 498249
N: 52.47060, O: 4.81509
biotoopwaarde
1 (slecht)
landschappelijke waarde
Niet onbelangrijk maar wordt sterk beperkt en ook verkleind door een grote fabriek in de directe nabijheid.

contact en bezoek

bezoek/postadres
Diederik Sonoyweg 19
1509 BR Zaandam
molenaar
Matthijs Ero
telefoon
075-6289131
website
social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
nee
open op zondag
nee
op afspraak
nee
openingstijden

De molen is feitelijk alleen op Zaanse en Nationale Molendagen te bezichtigen.

toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden

Vanwege problemen rond het recht van overpad is bezoek aan deze molen slechts beperkt mogelijk. 

constructie

modeltype
Kantige molen, stellingmolen
krachtbron
wind
kenmerken
functie
romp
Grenen achtkant, gedekt met riet, op achtkante houten onderbouw met naastgebouwde schuur
kap
Gedekt met riet
inrichting

Eén koppel kantstenen, voor- en naslag

versieringen

Eenvoudige baard, groen geverfd, wit afgebiesd met grote krullen met rode zijkanten, waarop in wit '1622' '1690' met daaronder '19 56'

Sinds begin 2005 een groot houten bord op één van de velden van de romp met daarop afgebeeld een ooievaar en de tekst:
'DE OOIJEVAAR'

'Als brenger van het
leven
Kijkend naar de dood'


(N.B. De molen staat tegenover de Zaandijker korenmolen De (Bleeke) Dood.

plaats bediening
stellingmolen
bediening kruiwerk
buitenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
Neutenkruiwerk met 24 neuten; kruirad
vlucht
21.80 m.
vang
Stutvang; 3 vaste stukken. Vangbalk met duim, vangstok. Trekvang; pal.
overbrenging

Bovenwiel 57 kammen
Bovenbonkelaar 30 kammen, steek 13,7 cm.
Steenschijfloop 13 staven
Steenwiel 72 kammen, steek 14,0 cm.
Onderbonkelaar 22 kammen
Wentelwiel 56 kammen, steek 13,4 cm.
Kranswiel voorslag 30 kammen
Overwerker 38 kammen
Roerwiel 10 kammen
Kranswiel naslag 33 kammen
Overwerkers 12 kammen
Roerwiel 12 kammen
Overbrengingsverhouding kantstenen 2,91 : 1
Overbrengingsverhouding wentelas 1 : 0,74

hoogte
van de stelling: 5,10 m.
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Vaags ✉︎ 254 buiten 2011 2012 buiten aanw. 22,36
Vaags ✉︎ 255 binnen 2011 2012 binnen aanw. 22,30
Derckx ✉︎ 269 buiten 1978 1978 buiten 2011 21,80
Derckx ✉︎ 270 binnen 1978 1978 binnen 2011 21,80
Pot ✉︎ 2064 buiten 1907 1956 buiten 1978 21,60
Pot ✉︎ 2242 binnen 1912 1956 binnen 1978 21,60
wiekverbeteringen

Deze molen heeft nooit een wiekverbetering ondergaan

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Enthoven & Co, L.I. ✉︎ 279 1861 aanw.
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Vervaardigen van diverse producten; deels op professionele basis / molenmakerswerkplaats

molenmaker
? (1669) Fa. Husslage, Zaandijk (1956)
afkomstig van
omwentelingen
geschiedenis

Molen De Ooievaar is een oorspronkelijk in of kort voor 1622 als oliemolen gebouwde achtkante bovenkruier met stelling.
Van oorsprong is deze molen afkomstig uit Assendelft, waar hij in of kort voor 1622 als naamloze oliemolen werd gebouwd aan de Delft, tegenover de Kerkbuurt. In genoemd jaar blijkt Gerbrand Cornelisz Houtkoper schuldig aan Anna van Renesse, Vrijvrouwe van Assendelft een recognitie van 4 ponden s jaars, om te erigeren een oliemolen in de Heerlijkheid, staande op Jan Baningersloot, aan de Delft.
In 1669 werd de molen gekocht door Cornelis Adriaensz. van der Ley, die hem liet afbreken en herbouwen aan de Kalverringdijk te Zaandam.

In 1897 verkocht de toenmalige eigenaar de al geruime tijd stilstaande molen, waarna de nieuwe eigenaar hem ging gebruiken voor het malen van doppen. Dit duurde slechts enkele jaren, waarna werd overgeschakeld op de verwerking van cacaoafval. Tenslotte werd een elektromotor geplaatst voor de aandrijving van het gaande werk. Omstreeks 1934 werd deze vervangen door een petroleummotor waarna in 1936 de windkracht geheel buiten gebruik kwam. De stilstaande molen bood nadien al spoedig een totaal verwaarloosde aanblik.
In juni 1936 stond de molen bij de officiële ingebruikname van de Julianabrug door de toenmalige kroonprinses Juliana, nog op Zaanse wijze 'mooi'. Potsierlijk, want de molen was op dat moment min of meer slooprijp.

Het verval ging vervolgens in razend tempo verder. Omstreeks 1955, toen de oude Bertus Battem de molen eindelijk had verkocht, wilde de nieuwe eigenaar Gruys direct van de molen af om op die locatie een nieuw bedrijf te stichten. De sloper werd besteld. 
Zover kwam het niet: op initiatief van een aantal Zaanse molenvrienden werd de sloop uitgesteld. In 1955 werd de molen (niet de schuur, die bleef van Gruys!) eigendom van de Vereniging De Zaansche Molen en in het daarop volgende jaar werd de molen geheel gerestaureerd.

Deze restauratie was - zeker voor die tijd - grensverleggend en veel meer een reconstructie dan een restauratie: het bovenachtkant was dermate slecht, dat dit geheel moest worden vernieuwd. Toentertijd was in Nederland in geen tientallen jaren een nieuw bovenachtkant gemaakt. Kap en stelling moesten ook geheel nieuw. Verder vereiste deze reuzenklus veel gespecialiseerde kennis van de molenmakers Husslage wat het oliewerk betreft: tot twee keer toe keurden zij een balk, bestemd voor de nieuwe wentelas, af. Tenslotte werd in het oosten van Nederland een bruikbare eik gevonden. Voor de roeden werd volstaan met twee uit de provincie Groningen afkomstige sloopexemplaren (die het tot 1978 uit zouden houden). 

Na 1956 was de windmolen weer zo nu en dan voor productiedoeleinden in bedrijf. Gruys gebruikte vaak de motor, maar soms de windkracht. In 2009 werd De Zaansche Molen ook eigenaar van de molenschuur.

De molen werd rond 2000 opnieuw stevig onderhanden genomen. De electromotor, drijfriemen en vijzels voor het malen van cacaoafval werden verwijderd, de zoldervloeren vernieuwd en er kwam nieuw riet op romp en kap; ook kreeg de molen een nieuwe stelling. In september 2001 werd nieuw laadgoed gemaakt voor het naslag en op de Zaansche Molendag kon weer olie uit pinda-afval worden geslagen.

Op 20 december 2011 werden beide, uit 1978 daterende, roeden gestreken. 20 januari 2012 stak men nieuwe. 

Sinds 1 januari 2014 huurt Molenmakerij Saendijck een groot gedeelte van de karakteristieke molenschuur als werkplaats. Voorafgaand aan deze nevenbestemming van de molen is de schuur zorgvuldig gerestaureerd en zijn bij die gelegenheid de oliekelders hersteld. Ondanks de inpassing van een moderne werkplaats heeft de schuur zijn originaliteit niet verloren.

In 2016 moest de fundering van de molen geheel worden herzien: die vernieuwde men door de toepassing van pulspalen. Dit was dringend noodzakelijk geworden nadat bleek dat onderbouw en de schuur gingen 'werken'. Begin 2018 is de molen maalvaardig opgeleverd na een restauratie die zich vrijwel geheel onder de grond heeft afgespeeld.

Constructie
Molen en schuur zijn grotendeels van grenen vervaardigd. Het onderachtkant heeft twee bintlagen en per veld twee in elkaar gewerkte veldkruisen. De verbindingen tussen de legeringsbalken en achtkantstijlen worden deels gevormd door korbelen en deels door krommers.
In tegenstelling tot wat gebruikelijk is, loopt het onderachtkant bij deze molen door tot ca. 3,4 meter boven de stelling. Hier ligt een tussentafelement waarop een bovenachtkant met twee bintlagen is geplaatst. Het oude bovenachtkant, dat bij de restauratie in 1956 geheel is vervangen, had slechts één bintlaag.

aanvullingen

wetenswaardigheden

De molen staat geheel omsloten door fabrieksterrein van Duyvis. Als gevolg is de molen niet te bezichtigen, omdat over dit terrein geen overpadrecht geldt voor derden. Een oplossing hiervoor is er nog niet.

unieke eigenschap

De enig overgebleven oliemolen van Nederland, waarvan de bijbehorende schuur niet aan het onderachtkant vastzit, maar ernaast is gebouwd.

Vermoedelijk de eerste molen in Nederland die in het kader van een zeer ingrijpende restauratie grotendeels moest worden gesloopt en daarna herbouwd (1956).

literatuur

'Win-winsituatievoor molenmaker en molen', in: Molenwereld 184 (2014) 306 - 308.

trivia

Ooit verwerkte de fa. Gruys binnen enkele dagen een grote partij cacao-afval. Gevolg: de hele molen was van binnen bruin. Korte tijd later verwerkte zij vele tonnen suiker. Gevolg: de hele molen was van binnen wit!

foto's

foto's