- naam
- De Eenhoorn
- modeltype
- Paltrokmolen
- functie
- zaagmolen
- bouwjaar
- bedrijfsvaardigheid
- In herstel (zie 'Geschiedenis')
- bestemming
- Het zagen van hout, thans op vrijwillige basis
- Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
- Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
- Ten Bruggencate Nr
- 02571
- inventarisnr
- NH141
De Eenhoorn
Haarlem, Noord-Holland
bestaande molen

locatie
- plaats
- Haarlem
- plaats aanduiding
- gemeente
- Haarlem, Noord-Holland
- kadastrale aanduiding
- Gemeente Haarlem, sectie Y, nr. 537
- geo positie
-
X: 103.959, Y: 485.879N: 52.35843, O: 4.63794
- biotoop waarde
- Niet al te groot door omringende bebouwing en begroeiing, al is de omgeving van de molen sterk verbeterd nadat in 2006 een groot ziekenhuis, dat ten zuidwesten van de molen stond, is afgebroken.
- biotoop toelichting
contact en bezoek
- bezoek/postadres
-
Haarlem - molenaar
- Jos van Schooten / Joyce Beneker
- telefoon
- 06-2042 5824
-
josvanschooten@hotmail.com
- social media
- open voor publiek
- nee
- gericht op scholen
- ja
- informatie voor scholen
- Scholen en groepen op afspraak, kijk op http://www.smzk.nl/schoolklassen.html
- AKG lid
- nee
- bijzonderheden
levensloop
- toestand
- werkend
- bouwjaar
-
of eerder
- bedrijfsvaardigheid
- In herstel (zie 'Geschiedenis')
- bestemming
- Het zagen van hout, thans op vrijwillige basis
- voorganger
- omwentelingen
constructie
- modeltype
- Paltrokmolen
- krachtbron
- wind
- functie
- romp
- Zij- en achterwanden gedekt met conische planken; voorzijde in visgraatverband; geheel geteerd
- kap
- Gedekt met gepotdekselde planken; geheel geteerd
- inrichting
Drie zaagramen met twee sleden; twee winderijen
- versieringen
Vergulde windvaan in de vorm van een eenhoorn.
Op de achterbalk een houten bord met daarop de naam van de molen.
Op de vulstukken om de bovenas is met grote letters geverfd: 'TJB 1897'. Mogelijk kreeg de molen in dat jaar deze as (waarvan het fabrikaat niet met zekerheid bekend is).
kenmerken windmolens
- plaats bediening
- bediening kruiwerk
- plaats kruiwerk
- onderkruier
- kruiwerk
- Specifiek kruiwerk met 44 rollen; elektrische aandrijving (er is ook een kruihaspel met twaalf spaken)
- vlucht
- 20,05 m.
- vang
- Vlaamse vang; 4 deels vaste, deels scharnierende stukken. Binnenvangstok. Trekvang; pal.
- overbrenging
Bovenwiel 75 kammen
Krukwiel (varkenswiel) 33 kammen, steek 9,5 cm.
Overbrengingsverhouding 1 : 2,27- hoogte
- van de stelling: 2,80 m.
- wiekvorm
- Oud-Hollands
- wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte Burger buiten 1967 1967 buiten (aanw.) 20,05 Burger binnen 1967 1967 binnen (aanw.) 20,05 Pot 2410 buiten 1917 1928 buiten 1966 20,00 Pot binnen ? 1928 binnen 1966 19,75 - wiekverbeteringen
Deze molen heeft nooit een wiekverbetering ondergaan
- bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte Kon.Ned.Grofsmederij ? 1897? aanw.
verwijzingen
- allemolens.nl
- Kijk op allemolens.nl voor historische foto's en documenten van deze molen
- monument
- 19872
eigendom
- eigenaar
- Gemeente Haarlem
- eigendomsvorm
- Gemeente
- eigendomshistorie
De gemeente Haarlem is eigenaar sinds 1963, daarvoor Vereniging De Hollandsche Molen van 1957, daarvoor de Stichting NEHIM Molen de Eenhoorn sinds 1949, daarvoor Vereniging De Hollandsche Molen sinds 1927.
geschiedenis
Reeds in de 17de eeuw stond er op deze plaats een houtzaagmolen. Een eerste aanwijzing in die richting kan een akte zijn waaruit blijkt dat Claes Folies zijn houtzaagmolen verkoopt aan: Aart Pietersz. woonachtig buiten Haarlem aan de Suidsijd op het Spaarne bij het huis dat gebroest (?) aldaar op grond van voorzegde Aart Pietersz. De notaris die de akte opmaakte woonde te Koog aan de Zaan, zodat verondersteld kan worden dat het hier een Zaanse molen betrof, hoewel uit Boorsma's Duizend Zaanse Molens niet is op te maken om welke molen het hier zou hebben gegaan.
Archivaris J.R. Persman (van de provincie Noord-Holland) kwam op grond van oude transport(=verkoop-)acten tot de conclusie, dat er rond 1640 een zaagmolen op deze plaats stond; ook op enkele kaarten uit die tijd staat reeds een 'saeghmolen' vermeld.
Vermeldenswaard: bij de restauratie van 1992-1993 werd in één van de vervangen delen van de kruivloer de inscriptie '23-8-1776' gevonden. Gezien de gehele constructie is het niet onmogelijk dat de molen inderdaad uit dat jaar dateert. In dat geval zou de huidige molen een opvolger zijn van een eerder gebouwd exemplaar.
Feit is dat tot in de twintigste eeuw er vrij weinig over deze molen bekend is, behalve enige namen van eigenaren.
Kort voor 1924 schijnt de molen een tijdje buiten gebruik te zijn geweest. De nieuwe periode van werkzaamheid was echter maar van korte duur, want al omstreeks 1926-1927 werd bij de molen een elektrische zagerij gebouwd. Even nog hebben beide tezamen gewerkt maar al spoedig werd de molen definitief stilgezet. Toen sloop dreigde is de molen in 1927 aangekocht door de Vereniging De Hollandsche Molen die hem op haar beurt in 1963 overdroeg aan de gemeente Haarlem.
In de jaren 1949-1957 is de molen overgedragen geweest aan de Stichting Nehim Molen De Eenhoorn.
De molen werd vanaf de restauratie in 1966/67 tot 1986 eens per maand in werking gesteld; in dat laatste jaar werd het beheer van de molen overgedragen aan de Stichting Molens Zuid-Kennemerland en sindsdien is de molen vaker in bedrijf.
Geleidelijkaan hebben vrijwilligers van de SMZK het zaagwerk hersteld, waardoor rond 1990 weer gesproken kon worden van een maalvaardige molen.
In 1992/93 volgde dan flink herstel aan de hoofdconstructie, zoals de koningsstijl en de onderbouw en werd de conische beplanking van de linkerzijde in ere hersteld.
Vervolgens is jarenlang op vrijwillige basis gedraaid, waarbij meestal ook werd gezaagd.
In oktober 2015 bleek bij onderhoud dat de keuning aan het verzakken was, dit vermoedelijk omdat de fundering het niet meer aan kon. Als gevolg werd de molen voor onderzoek stilgezet. Na uitvoerige werkzaamheden in 2016 was het hart van de molen weer zodanig ondersteund, dat er weer gekruid en dus ook gedraaid en gezaagd kon worden.
Evenwel is later besloten dat er toch aan de fundering gewerkt moest worden: 7 maart 2019 startte de molenmaker met het vervangen van de hoofdfundering midden onder de molen en dat hield nogal wat in: er werden enige funderingspalen bijgeperst en de gemetselde muur werd grotendeels gesloopt en daarna in beton vervangen. Het hart, diep en centraal onder de molen gelegen, is min of meer vernieuwd. Intussen stond de molen opgeblokt op de ringmuur (en was al die tijd uiteraard niet draai- of maalvaardig).
In het najaar was 2019 was deze klus, vermoedelijk de ingrijpendste (en minst zichtbare!) die deze molen ooit heeft ondergaan, achter de rug en kon de molenaarsploeg de draad weer oppakken.
In de loop van 2021 bleek dat beide inmiddels 55 jaar oude roeden dienden te worden vervangen, evenwel was de toestand niet zodanig dat de molen moest worden stilgezet. Op 16 juli besloot de maalploeg echter, vanwege de toenemende hoeveelheden roest die uit de roeden kwam, te stoppen. De zeilen en borden werden verwijderd en de molen staat nu dus stil in afwachting van nieuwe roeden.
Eind augustus 2023 startte het kaalzetten van de oude roeden, op 2 september was dit werk voltooid. Steken van de nieuw is een kwestie van tijd.
De Eenhoorn is een wat uitzonderlijke paltrok, omdat hij oorspronkelijk was uitgerust met vier in plaats van de gebruikelijke drie zaagramen. Daarom heeft hij, van voor naar achter gezien, ook een wat grote breedte. Later is het achterste zaagraam weggehaald om het vervolgens horizontaal op de zolder te laten meedraaien als pompraam, met een gewichtenbak ter verzwaring.
aanvullingen
- toelichting naam
Mogelijk is deze molen vernoemd naar Jacob Paulus Hoorn, die een flinke tijd eigenaar was. De naam 'De Eenhoorn' is hoe dan ook al bijzonder lang aan deze molen verbonden.
- unieke eigenschap
De enige houtzaagmolen in Nederland met een vierslags-krukas (drieslags is veel gebruikelijker).
Van de nog bestaande paltrokken de enige met aan beide kanten van de stelling een loopbrug.- literatuur
Marcel Bulte, Het Schalkwijk van weleer. Schalkwijk en het dagelijkse leven tussen 1900 en 1960. Haarlem 1985.
P. Jongens e.a., 'Sterck en weldoortimmert', een kwart eeuw restaureren in Haarlem. Haarlem 1983.
J.R. Persman, 'Een houtsaaghmolen genaempt een palsrock voerende Den Eenhoorn', in: Jaarboek Vereniging Haerlem 1979 (Haarlem 1980) 47 - 58.
J.H. Grabandt-Pleging en P.E.M. Hammann, 'De molens aan het Spaarne', in: B.C. Sliggers (ed.), De loop van het Spaarne. (Haarlem 1987), 91 - 109.
A.G. van der Steur, 'Vijfenzeventig jaar op de bres voor de monumenten en het stadsschoon van Haarlem', in: Jaarboek Vereniging Haerlem 1977 (Haarlem 1978) 185 - 187.
Gerbrand de Vries, 'Een Besonder Creckwerk', Uitgeest 1986.
L. Middelkoop, 'De Eenhoorn, paltrok-houtzaagmolen'; Haarlem 1993
foto's
- foto's
-
Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Jesse Bergquist (28-8-2021)Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Eddy Blenke (14-3-2009).Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Tommy Rolf Nielsen Martens (10-05-2015)Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Piet Glasbergen (22-10-2013).Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Jesse Bergquist (28-8-2021)Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Jesse Bergquist (28-8-2021)Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Abel van Loenen (14-10-2012).Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Toby de Kok (25-11-2017).
Een kijkje door de raamzolder.Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Toby de Kok (25-11-2017)Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Toby de Kok (25-11-2017)
De winderij op de raamzolder. Het linker touw fungeert als een soort vang.Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Toby de Kok (25-11-2017)
Een kijkje vanaf achter de rollen. We zien kruisbalken, zwaarden, een deel van een van de steunbalken, de sleutelbalk en de koning.Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Toby de Kok (25-11-2017)
Het achterste zaagraam dat is uitgevoerd als pompraam.Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Toby de Kok (25-11-2017)
Het sabelhout van de molen! Een sabelijzer is gebruikelijker bij molens.Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Toby de Kok (25-11-2017)
Prachtig oud kapzoldervloertje en oud trappetje naar bovenMolen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Toby de Kok (25-11-2017)
Het vangmechanisme van de molen. De binnenvangstok zit hier rechtstreeks verbonden met de vangbalk. Ook hier zien we het sabelhout!Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Julius Meijer (13-10-2013)Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)Jesse Bergquist (28-8-2021)
draag zelf bij
- teksten
- tekstbijdragen over deze molen insturen | tekstbijdragen over de motor in deze molen insturen (indien van toepassing)
- foto's
- foto's insturen