Molen Dye Sprancke, Sprang-Capelle

Sprang-Capelle, Noord-Brabant
b

korte karakteristiek

naam
Dye Sprancke
modeltype
Standerdmolen, grondzeiler
functie
korenmolen
bouwjaar
herbouwd
1855
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Het malen van graan, thans op vrijwillige basis

adres
Oudestraat 84
5161 TB Sprang-Capelle
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
fietsroute
fietsroute in de buurt van Dye Sprancke via fietsnetwerk.nl
Ten Bruggencate-nr.
00376
oude dbnr.
B595
Meest recente aanpassing
media-bestand
Molen 00376 Dye Sprancke (Sprang-Capelle)
Machiel Treffers (25-10-2008)

locatie

plaats
Sprang-Capelle
plaatsaanduiding
gemeente
Waalwijk, Noord-Brabant
kadastrale aanduiding
Gemeente Sprang, sectie A, nr. 509
geo positie
X: 131178, Y: 409430
N: 51.67317, O: 5.04282
biotoopwaarde
4 (aanvaardbaar)
landschappelijke waarde
Betrekkelijk onbelangrijk geworden; ingesloten door bebouwing en beplantingen

contact en bezoek

bezoek/postadres
Oudestraat 84
5161 TB Sprang-Capelle
molenaar
Machiel Treffers
telefoon
06-21953502
e-mail

website
social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
ja
open op zondag
nee
op afspraak
ja
openingstijden

Zaterdag 13.00 - 17.00 uur, door de week als de molen in bedrijf is en op afspraak.

toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
ja
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden

constructie

modeltype
Standerdmolen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
Kast overwegend lichtgrijs geverfd; voorzijde in visgraatverband
kap
Gedekt met dakleer
inrichting

Eén koppel 17der kunststenen; kammenluiwerk

versieringen

Windwijzer in de vorm van een springend paard.

plaats bediening
grondzeiler
plaats kruiwerk
middenkruier
kruiwerk
Zetelkruiwerk. Kruihaspel.
vlucht
26,00 m.
vang
Vlaamse vang; 5 scharnierende stukken. Vangbalk met haak; binnenvangstok. Pal.
overbrenging

Bovenwiel (tandkrans trapzijde) 73 kammen
Steenschijfloop 15 staven, steek 11,5 cm.
Overbrengingsverhouding 1 : 4,87

Bovenwiel (tandkrans borstzijde) 65 kammen, steek 12,5 cm.
Rest gaandewerk (spoorwiel + 2 koppel stenen) niet meer aanwezig.

hoogte
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
media-bestand
Roede 10, Vaags
Vaags
✉︎ 10 binnen 1995 1996 binnen aanw. 26,00
media-bestand
Roede 11, Vaags
Vaags
✉︎ 11 buiten 1995 1996 buiten aanw. 26,00
Bie, de ✉︎ g.n. binnen 1968 1968 binnen 1995 25,72
media-bestand
Roede ?, Pot
Pot
✉︎ ? buiten ? buiten 1995 25,72
wiekverbeteringen

Van 1942 tot (vermoedelijk) 1969 had deze molen op beide roeden het systeem Van Bussel. Daarna is deze molen weer Oud-Hollands opgehekt.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
media-bestand
As g.n., NSBM Fyenoord
NSBM Fyenoord
✉︎ g.n. 1854 aanw. 05,58
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Het malen van graan, thans op vrijwillige basis

voorganger
omwentelingen
geschiedenis

Sinds vele eeuwen (waarschijnlijk de 15e) staat op de huidige plaats, of in ieder geval de directe nabijheid, een molen.
Op 4 april 1855 brandde de molen af. De toenmalige eigenaar Rijnders zag van herbouw af, omdat de molen behoorlijk onderverzekerd bleek. Molenaar Kien uit Budel durfde de herbouw wel aan en kocht hiertoe de standerdmolen in het nabijgelegen Vrijhoeve-Capelle van de weduwe Heijmans.
Deze rond 1747 gebouwde molen bleek al behoorlijk afgemalen te zijn en voor het herstel werden onderdelen van andere molens gebruikt: op de standerd staat bijvoorbeeld ingekerfd 'Dese standerd is gestoken in het jaar onses Heeren 1768'. Het lijkt onwaarschijnlijk dat een standerd uit 1747 al in 1768 aan vernieuwing toe was.
Volgens overlevering is de verplaatsing met behulp van boomstammen uitgevoerd, wat in dit geval betekende: de molen werd in zijn geheel verrold, en de kast bleef gewoon in elkaar. Voor die tijd bijzonder en gedurfd. 

Vermoedelijk is in die tijd ook een nieuwe bovenas nodig gebleken. Als een van de weinige Brabantse molens heeft deze molen een as die besteld is bij de NSBM (Nederlandse Stoomboot Maatschappij) Fyenoord. Men neemt althans aan dat deze as inderdaad voor deze molen is gemaakt en dat hier geen sprake is van een sloopas.

In de jaren '70 van de 19e eeuw kwam de molen in handen van Dirk Dekker, die molenaarsknecht op deze molen was. Naar verluidt ging deze ineens tot de verkoop over nadat zijn vrouw, met fatale gevolgen, tegen het draaiende gevlucht was gelopen.
In 1930 werd de familie Volkers eigenaar (achter de molen runt deze familie nog steeds een veevoederhandel). Geleidelijkaan werd er minder en minder gemalen en kwam de molen tenslotte tot stilstand en in verval.
 
In 1942 vond er een uitgebreide restauratie plaats waarbij het stormbint geheel vernieuwd werd (en gewijzigd) en Van Busselwieken aangebracht werden. Bij deze gelegenheid werd ook de bijzondere dubbele achtermolen (met spoorwiel) verwijderd. Sinds deze restauratie heeft de molen zijn huidige uiterlijk, een grijze kast met een stormbint met visgraatverband. Vroeger zat hier asfaltpapier.

In 1958 werd de molen eigendom van de toenmalige gemeente Sprang-Capelle en direct hersteld. Een nieuwe herstelbeurt volgde in 1968/69. Omdat de molen daarna zelden tot nooit draaide, was er al snel weer sprake van verval; in 1981 vond weer een ingrijpende restauratie plaats, ditmaal door molenmaker Bos uit Almkerk. Sindsdien maalt Machiel Treffers hier.

In 1994/95 was een nieuwe restauratie nodig, waarbij het kot vernieuwd, het kruiswerk hersteld en de meeste standvinken vervangen werden. De standerd werd hersteld met kunsthars, er kwamen een nieuw gevlucht en nieuw steenrondsel. Vanwege deze enorme ingreep moest de molen volledig worden gedemonteerd.
Toch was dit herstel niet voldoende: men had, vanwege de toen al verslechterende omgeving, de molen kunnen verhogen (door hem bijvoorbeeld op een kunstmatige berg te plaatsen; de molen was toch gedemonteerd!), maar helaas gebeurde dit niet. Ook werd, vanwege geldgebrek, het toen al slechte trapbint niet hersteld en was de ligger van het steenkoppel totaal 'op'. Aldus was na de oplevering geen sprake van een maalvaardige molen.
Ruim tien jaar later volgde een restauratie die de molen recht deed: trapgebint nu wel hersteld; kast (op de borst na) en kap opnieuw bekleed, gaanderij vernieuwd, borst zwart geverfd met witte naald; zijwegen en trapgebint lichtgrijs geverfd met witte bies rondom. Verder werd de kast rechtgezet en het opgemalen koppel stenen vervangen door een nieuw.  Belangrijk was ook dat de vang geheel werd vernieuwd en veranderd van een vast in een scharnierend exemplaar. Zo had deze molen voor het eerst in jaren een vang die naar behoren werkte. Zeer belangrijk was ook dat de roeden opnieuw werden opgehekt met een veel vlakkere schoot: deze was in 1995 te diep uitgevoerd; als gevolg liep de molen langzaam aan en was, eenmaal op gang, moeilijk te vangen.

In de molen wordt nog geregeld consumptiemeel gemalen.

Tot 1942 had de molen een bijzonder gangwerk: naast een gebruikelijk koppel werden, via een spoorwielaandrijving, op de achtermolen nog twee koppels aangedreven, een koppel runstenen (voor het malen van eikenschors) en een koppel stenen voor het malen van tarwe. Een vergelijkbare aandrijving kwam in deze regio meer voor (bijvoorbeeld in de voorganger van de Onvermoeide te Oisterwijk) en is nog steeds aanwezig in de standerdmolens van Alphen aan de Maas en Usselo.

 

aanvullingen

toelichting naam

De naam "Dye Sprancke" werd bij gelegenheid van het voltooien van een herstelbeurt in 1981 gegeven, naar een waterstroom die ooit in de buurt van de molen liep, maar als zodanig niets met de molen zelf van doen heeft.
Vanouds had deze molen geen naam, ter plaatse sprak men van "de Meule".

foto's

foto's