Molen Zandwijkse Molen, Almkerk

Almkerk, Noord-Brabant
b

korte karakteristiek

naam
Zandwijkse Molen
modeltype
Wipmolen, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig in circuit
bestemming

Vh. bemalen van de Zandwijkse polder, thans buiten bedrijf

adres
Uppelse Steeg 1
4254 XZ Almkerk
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
fietsroute
fietsroute in de buurt van Zandwijkse Molen via fietsnetwerk.nl
Ten Bruggencate-nr.
01204
oude dbnr.
B495
Meest recente aanpassing
| Tellerstand
media-bestand
Molen 01204 Zandwijkse Molen (Almkerk)
Theo de Rooij (22-4-2012).

locatie

plaats
Almkerk
plaatsaanduiding
gemeente
Altena, Noord-Brabant
kadastrale aanduiding
Gemeente Woudrichem, sectie D, nr. 576
geo positie
X: 124319, Y: 423499
N: 51.79929, O: 4.94242
biotoopwaarde
5 (goed)
landschappelijke waarde
Zeer groot maar inmiddels levert een populierenbos ten NW van de molen een behoorlijke windbelemmering op.

contact en bezoek

bezoek/postadres
Uppelse Steeg 1
4254 XZ Almkerk
molenaar
Jan de Peuter / Marco van Steenis
telefoon
0416785586 - 0645951105 - 0641913386
social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
nee
open op zondag
nee
op afspraak
ja
openingstijden

Als de molen draait en op afspraak

toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
ja
bijzonderheden

constructie

modeltype
Wipmolen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
Ondertoren gedekt met riet.
kap
Bovenhuis gedekt met houten delen; voorzijde in visgraatverband; kap gedekt met gepotdekselde planken; geheel geteerd
inrichting

Open ijzeren scheprad buiten de molen, Ø 5,77 m., breed 0,45 m.

versieringen

Een fraaie zwarte makelaar met rood windvaantje siert de met gepotdekselde planken gedekte kap.

plaats bediening
grondzeiler
plaats kruiwerk
middenkruier
kruiwerk
Zetelkruiwerk; kruirad
vlucht
25,70 m.
vang
Vlaamse vang; 4 scharnierende stukken. Vangbalk met haak; evenaar.
overbrenging

Bovenwiel 69 kammen
Bovenschijfloop 30 staven, steek 12,3 cm.
Onderschijfloop 19 staven
Onderwiel 92 kammen, steek 16,2 cm.
Overbrengingsverhouding 2,10 : 1

hoogte
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
media-bestand
Roede 204, Derckx
Derckx
✉︎ 204 buiten 1976 1976 buiten aanw. 25,70
media-bestand
Roede 1758, Pot
Pot
✉︎ 1758 binnen 1896 1961 binnen aanw. 25,59
Fransen ✉︎ g.n. binnen 1923 1923? binnen 1961 25,80
Fransen ✉︎ g.n. buiten 1922 1922 buiten 1976 25,80
wiekverbeteringen

In 1941 werd op beide roeden het systeem Van Bussel aangebracht. In 1963, inmiddels buiten bedrijf, werd de molen weer van Oud-Hollandse ophekking voorzien.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
media-bestand
As 1247, De Prins van Oranje
De Prins van Oranje
✉︎ 1247 1880 1880? aanw. 05,60
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig in circuit
bestemming

Vh. bemalen van de Zandwijkse polder, thans buiten bedrijf

molenmaker
?? (1699) Fa. Beijk, Afferden (2009)
omwentelingen
geschiedenis

Ten oosten van de snelweg A27, een halve kilometer NO van de vroegere Uppelse Dijk (nu Provinciale Weg Noord), staan vlakbij elkaar middenin het polderland twee vrijwel identieke, sober zwart geteerde, wipwatermolens: de Zandwijkse en de Uitwijkse molen. Om wederzijds voldoende windvang te garanderen, heeft men ze indertijd zo'n 200 meter uit elkaar geplaatst.

De Zandwijkse molen dateert uit 1699. Dit jaartal komt ook voor op het kokervulstuk en het bovenzetelstuk. De Zandwijkse molen bemaalde zijn 405 ha. grote polder niet alleen, maar deed dit tezamen met een diesel-schepradgemaal. Dat was in 1927 gebouwd op de fundering van de toen gesloopte Uppelse molen.

Twee keer, direct na de Tweede Wereldoorlog én na de watersnoodramp van 1953, maalde deze molen zijn ondergelopen polder weer droog. De Zandwijkse was nou eenmaal voor zijn taak berekend. Om dat laatste goed uit te kunnen blijven voeren, heeft men nog in 1953 een onderwiel en -rondsel uit een gesloopte Leerdamse wipmolen aangebracht. Gelijktijdig werd toen een kleiner bovenrondsel geplaatst.

In oktober 1961 brak tijdens het malen de binnenroede. Deze werd onmiddellijk vervangen door een tweedehands buitenroede, afkomstig van de in 1956 onttakelde korenmolen 'De Klomp' te Zeist.
Of deze roedebreuk bijgedragen heeft tot de buitengebruikstelling, is niet helemaal duidelijk, maar 28 oktober 1961 is voor de Zandwijkse vermoedelijk de laatste echte maaldag geweest.

De ruilverkaveling in het land van Heusden en Altena (die duurde van 1962 tot en met 1965) leidde tot demping van voorboezem en achtervliet, waardoor het onmogelijk werd, nog water uit te slaan.

In 1972 werd een rondmaalcircuit gerealiseerd en kon de molen, die inmiddels elf jaar had stilgestaan, weer water uitslaan. Deze molen staat tegenwoordig op een soort langgerekt eiland, waar het water via een brede watergang omheen stroomt als het scheprad in werking wordt gezet. Een Bosmanmolentje zorgt ervoor dat het waterpeil in het circuit op peil blijft.zetten.
Op deze manier kan de molen water blijven verzetten.

In 2004 moest de molen worden stilgezet vanwege de slechte staat van bovenhuis en kokerbalken; daarnaast was ook de koker zelf slecht en moest tenminste één van de roeden worden vervangen.
Het heeft een tijd geduurd voordat het tot restauratie kwam van deze fraaie en zeer goed bewaard gebleven molen. Vermoedelijk terecht neemt men hier aan, dat het bovenhuis nog grotendeels uit het bouwjaar 1699 dateert. Om die reden wilde men zeer zorgvuldig herstel en zo min mogelijk vernieuwing van constructiedelen.
In het voorjaar van 2009 viel daartoe de beslissing; 11 september dat jaar werden de roeden gestreken als symbolisch begin van een zeer noodzakelijke restauratie.

In de zomer van 2011 was het werk zover gevorderd, dat de molen uit de steigers kon. De meeste balken zijn behouden; enkele balken van het stormeind zijn vernieuwd, evenals de voegburrie en de korte spruit. Het betrof hoofdzakelijk jongere balken. Andere balken konden worden gerepareerd. Na het herstel werd het oude, geteerde, beschot weer aangebracht. Van de toren werden een gedeelte van het boventafelement en de onderzetel vernieuwd. Op 13 oktober 2011 werden de roeden opnieuw gestoken. De molen kan weer malen, al blijft dat uiteraard in circuit.
Met deze aanpak heeft men de authentieke sfeer in en om deze molen zoveel mogelijk behouden.

Begin 2021 kreeg de ondertoren een geheel nieuw rietdek.

 

aanvullingen

toelichting naam

Deze molen bemaalde lang geleden de polder Zandwijk, later (tot 1961) de gecombineerde polders Zandwijk en Uppel.

unieke eigenschap

Algemeen wordt aangenomen dat ondertoren en bovenhuis nog grotendeels uit het bouwjaar 1699 dateren. Feit is dat het bovenhuis zeer oud is (en men bij de laatste restauratie veel daarvan heeft kunnen behouden). Mogelijk is dit hiermee het oudste nog bestaande bovenhuis van Nederland. Bij vrijwel alle zeer oude wippen zijn de bovenhuizen in de 19e eeuw een keer vervangen.

trivia

Pieter Nederwaard maalde hier anno 1840 voor het karige jaarloon van ƒ 73,--.

foto's

foto's