deel van ansichtkaart, coll. mw. A. Jongen
In de ZO-punt van de gemeente Eijgelshoven, waar zij grensde aan de gemeente Kerkrade en Duitsland, lagen de gebouwen van een grote dubbele watermolen op de grensrivier de Worm. Het was de Nievelsteiner-watermolen, die zijn naam ontleende aan het op de rechteroever gelegen Duitse gehucht Nievelstein.
De molen lag op de hoofdtak van de Worm. De Worm had daar ook een afslagtak, die zich ongeveer 170 m boven de molen uit de linkeroever afsplitste. In die tak lag een verdeelwerk met twee lossluizen. Op korte afstand achter de molen verenigden de takken zich weer. Door de Wormtakken werd een eiland gevormd, dat op Nederlands grondgebied lag. Op dit eiland lag het linker-molengebouw, de graanmolen. Aan de Duitse (Pruisische) zijde lagen het U-vormige hoofdgebouw met een volmolen en het woonhuis. Tussen de twee molengebouwen stond dwars in de Worm een sluisgebint met voor elk waterrad een maalsluis en daartussen vermoedelijk drie lossluizen.
30-05-1805: Sophie Griffgens, echtgenote van Bernard Loiss, droeg op 30 mei 1805 het landgoed Nievelstein over, met herenhuis, boerderij, volmolen, graanmolen, tuin en andere toebehoren via een openbare verkoping over aan de Akense burgemeester Von Lommessen. In de volgende decennia raakte de graanmolen in verval.
26-05-1841: Journal du Limbourg
"Berigt.
De Eigendom genaamd Nievelstein, geplaatst in een zeer aangename ligging van den Wormthel, naast Kerkrade en Rimburg, zal vrijwillig met termijnen aan den meestbiedenden verkocht worden, met omtrent veertig pruissische morgen land er toe behoorende, alsmede twee werkplaatsen waarvan de eene is een volmolen, de andere, voordezen een graanmolen, en nu opgerigt tot een lakenweverij, welke met geringe kosten zou kunnen ingerigt worden voor alle nijverheid.
Het Heerenhuis bestaat uit eene zaal en dertien vertrekken , daarenboven bevindt er zich nog eene woning voor den volmolenaar en eene voor den graanmolenaar, alles in zeer goeden staat. De werkplaatsen zijn gelegen kort aan de Waterbeek, genaamd de Worm, niet verder als een vierde uur van de gemeente Kerkrade, en een half uur van Hertogenrade.
De verkoop zal plaats hebben in het bovengemeld Huis, te Nievelstein, den 7 Junij, aanstaande maand, ten een uur des namiddags.
Het ontwerp en de voorwaarden van dit verkoop, bevinden zich ten huize van den Heer Caspar Braff, te Aken."
1849: De molen werd in 1849 vernieuwd. De eigenaar in die tijd was Kaspar Braaf, die als rentenier op Nievelstein woonde. In 1852 verkocht hij de graanmolen aan Arnold Hubert Gründgens, koopman in Aken, waarna hij eigendom werd van de vennootschap Keller-Küppers & Cie. in Aken, die de molen in 1864 verkocht aan de rentmeester-voller Johann Heinrich Joseph Stollenwerk.
Reeds een jaar later werd de graanmolen verbouwd tot huis en stal; het waterrad werd echter gehandhaafd. Waarschijnlijk was het nog vrij nieuw, want het had andere afmetingen dan het voorgaande rad. In 1893 bestond het houten rad nog. Volgens het procesverbaal van de plaatsing van een peilschaal bij de molen in 1893 bedroeg de middellijn 5,40 m en de breedte 2,15 m. Aan de voorzijde was het krachtige rad voorzien van een krop.
1892: In 1892 sloot de graanmolen aan de Nederlandse zijde en werd er een winkel voor 'Colonial- und Fleischwaren' gevestigd. Hier werden boter, kaas, eieren,aardappels, groente, fruit, koffie en sigaretten verkocht. Die waren altijd wat goedkoper dan in Duitsland. In 1945 werd de winkel gesloopt.
Naast Haus Nivelstein lag de stroop en geleifabriek Mos en Vink die appel- en perenstroop, appelgelei en pruimenmoes maakten. In de jaren 1920 verloor het Gut Nivelstein steeds meer belang en vervielen de gebouwen gaandeweg. In 1927 kocht de gemeente Merkstein het complex en maakte er woningen uit. Door het afbreken van de overige gebouwen, ontstond er ruimte voor een nieuwe weg, parallel aan de Worm, tussen de gehuchten Worm en Finkenrath. Deze weg kwam pas gereed in 1936.
De Amerikaanse troepen bliezen het huis op omdat ze met het puin het moeras langs de Worm konden dempen. Op de muren ervan, de resten zijn te zien nabij de brug over de Worm bij de Wolfsweg, groeien nu Tongvarens.
Nievelstein ging vervolgens over op de erven Johann Heinrich Stollenwerk. De laatste eigenaar van deze familie was Helene Stollenwerk. Zij vroeg in 1911 om toestemming aan het provinciaal bestuur om het waterrad van de molen, die sedert vele jaren buiten gebruik was gesteld, te vervangen door een turbine en de gedeeltelijk verdwenen sluiswerken te herstellen, vermoedelijk met elektriciteitsopwekking als doel.
Kort daarop werd de Nievelsteinermolen eigendom van Mathias Horst te Herzogenrath (D), die daar ondermeer een aannemersbedrijf had. De turbine was echter nog niet geplaatst maar de nieuwe eigenaar was eveneens van plan de waterkracht te herstellen om daarmee elektriciteit op te wekken. Door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog en de moeilijke tijden daarna werden de plannen echter niet uitgevoerd.
Bronnen:
- "Over watermolens", artikel door D.J.M. de Boer in De Utskoat nr. 28, dec. 1982.
- "De Molens van Limburg", P.W.E.A. van Bussel, 1991. Met dank aan H. van der Kaay.
opname rond 1914-1918, coll. mw. A. Jongen
Vooraanzicht van de in 1843 gebouwde winkel in de vm Nievelsteiner molen, opname ca 1930, coll. mw. A. Jongen
De molen vóór de verwoesting , foto 10 mei 1940, coll. mw. A. Jongen
Afbraak van de molen na 1945. Sinds mensenheugenis was er bij de molen steeds een kruisbeeld.
De brug over de Worm werd door de Amerikaanse geallieerde soldaten opgeblazen, zodat de Duitse soldaten hier niet meer konden oversteken. Helaas werd de molen die diende als woonhuis voor een gezien met 10 kinderen hierdoor onbewoonbaar. coll. mw. A. Jongen
coll. mw. A. Jongen
brug over de rivier de Worm bij de Wolfsweg, waar de vm molenplaats was.
Na de oorlog werd er een houten brug over de Worm geplaatst, eind veertiger jaren kwam er een stabiele stalen brug zodat er ook vrachtwagens met kies richting Eygelshoven over de Worm konden rijden. Deze werd in 1991 weer vervangen voor een houten brug. coll. mw. A. Jongen
De familie Dekkers-Smit waren de laatste bewoners van de Nievelsteiner Molen. De molen zelf was niet meer in gebruik. De moeder van het gezin was nog geen twee weken overleden op 39-jarige leeftijd en een dochtertje van 4 jaar, het meisje dat naast haar vader staat, was ook pas overleden. Zij was tijdens het spelen in de Worm gevallen en verdronken. Na dagen zoeken door de omwonenden werd ze uiteindelijk toch door haar vader gevonden. Toen de brug opgeblazen werd lag zij in een kistje in de woning opgebaard. Van de woning was niet veel meer over maar de kaarsjes om het kistje brandden nog. Zo is me dat door mijn moeder verteld. Mijn moeder was de oudste dochter van het gezin met 10 kinderen. Ze heeft ons veel verhalen over het zwaren leven daar verteld.
Ze heeft veel gezien en meegemaakt daar in dat kleine gehucht. Zo zag ze op 14 oktober 1943 een bommenwerper brandend overvliegen en exploderen en in de buurt van Finkenrath in een weiland neerkomen. De hele buurt zag daarna zwart van het roet.
Informatie van Annette Jongen, 26-03-2024