Opdrachtgevers tot de bouw: Henrico van Sanen en diens neef / oomzegger Anthonius Philippus van Sanen. Zij waren op 23 december 1782 elk voor de helft de eigenaar geworden van het perceel waar de eerste versie De Kleine Zwaan gestaan had. Een advertentie in de Amsterdamsche Courant van 17 augustus 1782 meldt: “…ook heeft dit Perceel het recht tot opbouwing van een Wind-Molen, staande en gelegen buiten de Utrechtsche Poort, op en ten einde van het Groot Verwerspad, genaamd De KLEINE ZWAAN…”
OVERZICHT VAN DE EIGENAREN VAN WINDSNUIFMOLEN DE KLEINE ZWAAN:
Per 23-12-1782: - Henrico van Sanen ½ deel - Anthonius Philippus van Sanen ½ deel
Per 02-11-1789: - Franciscus ten Hulscher ½ deel - Pieter Onderdijk ¼ deel
- Hendrik Hoorman ¼ deel
Per 30-07-1793: - Franciscus ten Hulscher ½ deel
- Pieter Onderdijk ¼ deel
- Hendrik Hoorman ¼ deel (in huwelijk met Alida van der Meyden)
Per 02-11-1795: - Franciscus ten Hulscher ½ deel
- Hendrik Hoorman ½ deel (in huwelijk met Alida van der Meyden)
Per 17-10-1804: - Agnes Ewald, de weduwe A. Onstein ½ deel
- Hendrik Hoorman ½ deel (in huwelijk met Alida van der Meyden)
Per 03-09-1806: - Agnes Ewald, de weduwe A. Onstein ½ deel
- Jan Stuijvenberg ¼ deel (in huwelijk met Anna Maria de Vrij)
- Alida van der Meyden ¼ deel (in huwelijk met Martinus Sol)
Per 18-04-1810: - Agnes Ewald, de weduwe A. Onstein ½ deel
- Jan Stuijvenberg ¼ deel
- Joannes Kramer ¼ deel
Nb: Na het overlijden van Agnes Ewald op 25 mei 1810 werd haar deel in De Kleine Zwaan ten gevolge van haar testament over vier personen verdeeld en was de molen tijdelijk met de volgende verdeelsleutel het eigendom van:
- Jan Hendrik Mosch 5/24 deel. (1/12 + 1/8)
- Christina Mosch 2/24 deel. (1/12)
- Sophia Mosch 2/24 deel. (1/12)
- Agnes Onstein 3/24 deel. (1/8)
- Joannes Kramer 6/24 deel. (¼)
- Jan Stuijvenberg 6/24 deel. (¼)
Per 28-03-1817: - Charles Ramperti
Per 15-05-1824: - David van Lennep Coster
Per 21-08-1832: - Lambertus Joannes Bouvy (in huwelijk met Alida Catharina Jacobs)
Nb: Na het overlijden van Lambertus Joannes Bouvy op 16 maart 1850 (zijn vrouw was al eerder overleden) waren zijn vier erfgenamen, te weten zijn kinderen Maria Josephina, Paulina Anna, Petrus en Joanna Maria Bouvy tot de verkoop in 1858 elk voor een kwart deel eigenaar van De Kleine Zwaan.
Per 10-06-1858: - Willem Hendrik toe Water (in huwelijk met Wilhelmina van de Laar)
Op 7 maart 1859 was J. Buys, snuifmolenaar
Per 25-10-1869: - Gerardus Arnoldus Hugo Smits.
Nb: Feitelijk was Gerardus Arnoldus Hugo Smits de laatste eigenaar van De Kleine
Zwaan / De Zwaan. in volle en werkende staat. In zijn opdracht werd de molen in het najaar van
1886 onttakeld en bleef uitsluitend de stenen molenromp staan.
Per 4 APRIL 1892: - Adolf (ook wel Adolph) Struch
Nota bene: Het betreft hier uitsluitend de stenen molenromp van De Kleine Zwaan, die op 11 april
1914 tezamen met het omliggende perceel door de Gemeente Amsterdam onteigend werd.
Snuifmolenaars waren oa: Jan Stuijvenberg, Johannes Buys, Hermanus Antonius Buys
en Adrianus Cornelis Smits.
Deze molen heeft al eerder een voorganger gehad die op dezelfde locatie stond.
IN GEBRUIK ALS: - Katoenstamp-, verfstoffen- en loodwitmolen. (Zie Amsterdamsche Courant
d.d. 12 juni 1738.)
- Katoenstampmolen. (Zie Amsterdamsche Courant d.d. 15 september 1739.)
- (Gewezen) Snuifmolen / katoenstampmolen. (Zie Leydse Courant
d.d. 5 september 1764.)
Onderzoek door / informatie van: Peter I. Velzing, 02-04-2024
In 1783 werd aan het Ververspad (na 1896 Tolstraat) de snuif- en tabaksmolen "De Zwaan" gebouwd.
15-11-1783: Antonius Philippus van Sanen en echtgenote Clementia Simonida de Wijs machtigen een man om in hun naam een schepenkennis (hypotheek) ter grootte van 9.000 gulden te passeren bij de schepenen van Nieuwer Amstel. Onderpand is hun halve aandeel in deze windsnuifmolen. In deze akte de "Kleine Zwaan" genoemd.Stadsarchief Amsterdam toegangsnummer 5075, inventaris 15511, pagina 857 e.v.
Bron: Stadsarchief Amsterdam, Toegangsnr. 5075 Archief van de Notarissen ter Standplaats Amsterdam 1578-1915, Inventarisnr. 410 Nicolaus Brahe, minuut.nr 212 d.d. 15 november 1783
Het stenen onderstuk dat na de gedeeltelijke afbraak bleef staan als woning kwam gebruik. Rond de eeuwwisseling werd de molen lompenmolen genoemd, vanwege nabij wonende zigeuners.
13-02-1817: Opregte Haarlemsche Courant
J.F. van COOTH, A. B. ROOTHAAN en G. J EVERS, Makelaars, zullen op Maandag den 17 Februarij 1817, te Amsterdam, in het Locaal voor publieke Verkoopingen , van ouds genaamd het Oudezijds Heeren-Logement, 's avonds ten 5 uren precies, ten overstaan van den Notaris J. van RIET, verkoopen:
Eene extra sterke weldoortimmerde achtkante WIND SNUIF-MOLEN, zijnde een Boven-kruijer, genaamd DE KLEINE ZWAAN, met annexe zeer groote LOOTS, tot de Snuif-Fabiiek ingericht, met allie deszelfs VASTE GEREEDSCHAPPEN; alsmede een Gemetselde LOOTS, waarin buitengemeen groote IJzere Nies en . unnexe Saushok, met gemetselde Fournuis, roijale Hnizinge, Knechts-Woningen, Tuin, Schuitenhuis en verdere Getimmertens , Moes-en Plaisier-Tuin, met Vischbeek en beplant met Vruchtdragende Boomen, slaande en gelegen bij en benevens elkander, op eigen Grond, buiten de Stad Amsterdam, op het groot Verwerspad, onder Nieuwer-Amstel, (zijnde mede zeer geschikt tot andere Fabrieken) , alles te zamen in één Koop; breder bij Biljetten, en te zien des Dingsdags, Donderdags en Zaturdags, des morgens van 10 tot des nademiddags ten 4 uren, alsmede op den Verkoopdag. De Bewijzen van Eigendom en Veilconditien zullen vier dagen voor en op den Verkoopdag te zien zijn, ten Kantore van den bovengemelden Notaris, en Copij derzelve bij den Notaris P. A. GENESTET, aan den Amsteldijk, bij het Tolhek.
21-02-1824: Opregte Haarlemsche Courant
WIND-SNUIF-MOLEN, zijnde een Boven-kruijer, genaamd DE ZWAAN, met alle deszelfs vaste Gereedschappen cum annexis, staande en gelegen op het groote Verwerspad, onder de Geregte van Nieuwer-Amstel, Wijk 6, N°. 532, 533 en 534, (te zamen in één Koop)
18-09-1850: Opregte Haarlemsche Courant / Bron: www.delpher.nl/
P. BAAY en T. J. B. WESTERWOUDT, Makelaars, zullen op Maandag den 28sten October 1850, des avonds na half zes ure, in het voormalig O. Z. Heeren- Logement te Amsterdam. door den Notaris A. van ETTEN, doen verkoopen : De kapitale , hechte , sterke, achtkaute WIND-SNUIFMOLEN, genaamd DE KLEINE ZWAAN, met Pakhuis, Loods, Bazen- en Knechts-Woningen , Schuitenhuis , Tuin eu verdere Getimmerten, staande en gelegen op eigen grond, op liet Groot Verwerspad, onder Nieuwer-Amstel. Breeder bij Biljetten omschreven. De Bewijzen van Eigendom en de Veilconditien zullen vier dagen voor en op den Verkoopdag' ten Kantore van den Notaris van Elfen, voornoemd, ter visie liggen.
24-04-1858: Algemeen Handelsblad / Bron: www.delpher.nl
T. J. B. WESTERWOUDT, P. J. SMITHUYSEN, H. B. REESINCK, J. J. EYROND en A. F. M. HOEFKENS, Makelaars, zullen op Maandag 10 Mei 1858, in het voormalig O. Z. Heeren-Logement, door den Notaris Mr. J. P. VAN ETTEN, Verkoopen:
N°. 1. Een kapitaal, hecht aterk en weldoortimmerd KOOPMANS-WINKELHUIS en ERVE, Waarin eene Affaire in Snuif-Tabak wordt uitgeoefend, genaamd de oude Snuif-Fabriek van Romano en Cavalini, staande en gelegen op het Rokin, tusschen de Kromme Elleboog- en Papenbroekstegen, in Buurt E, N°. 175.
N°. 2. De kapitale, van Steen gebouwde WIND-SNUIFMOLEN, genaamd de Kleine Zwaan, met deszelfs Losse en Vaste GEREEDSCHAPPEN, PAKHUIS, BAZEN- en KNECHTSWONINGEN, staande en gelegen op Eigen Grond, op het Groot Verwerspad, onder Nieuwer- Amstel , Wijk 6, Ne. 60 Verp. N°. 532, 533, 534. Breeder bij Biljetten omschreven. De Bewijzen van Eigendom en de Veilconditiën zullen Vier dagen vóór en op den Verkoopdag ten Kantore van den Notaris Mr. J. P. VAN ETTEN ter lezing liggen.
08-05-1858: De Tijd: godsdienstig-staatkundig dagblad / Bron: www.delpher.nl/
Publiekeverkooping van huizen in het o.z. Heeren-Logement: Op Maandag 10 Mei, des avonds ten vijf ure.
5. Wind-Snuifmolen de Kleine Zwaan, Groot Verwerspad, Gem. Nieuwer-Amstel.
07-03-1859: Algemeen Handelsblad
Snuifmolen de Zwaan, Groot Verwerspad, F 33, te Nieuwer-Amstel. Daar deze SNUIFMOLEN geheel op nieuw is in orde gebragt, zoo. wel In- als Uitwendig en alle Machinerien geheel vernieuwden, neemt de Ondergeteekende de vrijheid, zich op nieuw bij de HEEREN TABAKS-FABRIEKANTEN , zoowel in als buiten Amsterdam aan te. bevelen tot het Malen vau alle Soorten van TABAK, CAROTTEN , STEELEN, enz.. En daar de Ondergeteekende volstrekt geen Handel in Tabak of Snuif drijft, en alzoo eenig in geheel Nederland is, kan men gerust verzekerd zijn, dat men zijn Goedleven Zuiver en Onvervalscht terug krijgt als men het heeft afgeleverd, terwijl men overtuigd kan zijn van eene solide en civiele Bediening, daar de Ondergeteekende niets onbeproefd zal laten, om het in hem gestelde vertrouwen zich waardig te toonen. J. BUYS, Snuif-Molenaar.
LOCATIE:
In het noordoostelijke deel van de inmiddels opgeheven Binnendijksche Buitenveldersche Polder op het grondgebied van de Ambachtsheerlijkheid, na de Franse Tijd, de Gemeente Nieuwer-Amstel. Dit deel van Nieuwer-Amstel werd in 1896 door de Gemeente Amsterdam geannexeerd. De molen stond aan het voorlaatste deel van het Verwerspad, in 1886 gewijzigd in de Verversstraat, in 1896 gewijzigd in de Tolstraat, op de plaats van de vóór 1738 gebouwde eerste versie De Kleine Zwaan. (Thans deels onder het adres Lutmastraat 29, deels onder dat van Lutmastraat 27 en deels onder het vóór deze twee huisnummers gelegen trottoir.)
ONTAKELING: 1886.
De Kleine Zwaan werd in het najaar van 1886 onttakeld, diverse onderdelen werden op 15 september 1886 en 20 oktober 1886 op het terrein rond de molen verkocht. De achtkantige stenen onderbouw bleef staan en werd omgebouwd tot een bedrijfsruimte op de begane grond en een woning op de eerste etage. In later jaren was de begane grond uitsluitend voor bewoning in gebruik.
SLOOP: Direct na of niet lang na de zomer van 1914.
Uitspraak van de Arrondissements-Rechtbank Amsterdam tot onteigening van het perceel van de molenromp en overige daarop staande bebouwing. Na het verplichte vertrek van de laatste bewoners van de molenromp en de voormalige molenaarswoning in de zomer van 1914 werd één en ander vermoedelijk nog in dat jaar of anders in de loop van 1915 gesloopt en behoeve van het ophogen en bouwrijp maken van de grond voor een nieuwbouwwoningen
Onderzoek door / informatie van: Peter I. Velzing, 02-04-2024
detail Militaire stafkaart 1850
Schrijfwijze onder andere: De Kleine Zwaan, De Kleine Swaan, De Kleijne Zwaan, De Klijne Zwaan.
TENAAMSTELLING:
De oorspronkelijke officiële naam van de windsnuifmolen was ‘De Kleine Zwaan ’. Met name door
administratieve onvolkomenheden ten tijde van de verkoop in 1789, waarbij één en ander over te veel
schijven liep, werd de naam in officiële documenten van de schepenen van Nieuwer-Amstel en diverse
notarissen ingekort tot ‘De Zwaan ’. De eerste eigenaren van de molen wisten echter heel goed dat de naam van de molen ‘De Kleine Zwaan’ was. Dit valt af te leiden uit diverse advertenties van ná 1789 en enkele andere documenten waarin de originele naam ‘De Kleine Zwaan ’ gevoerd werd. Zodoende werden de namen ‘De Kleine Zwaan’ en ‘De Zwaan ’ gedurende meer dan een halve eeuw door elkaar heen gebruikt. Pas na de overname door Willem Hendrik Toe Water in 1858 en de in zijn opdracht uitgevoerde reparaties aan de molen werd uitsluitend nog de naam ‘De Zwaan’ gevoerd. (Schrijfwijze onder andere ook De Swaan
Onderzoek door / informatie van: Peter I. Velzing, 02-04-2024
Nb: Dat windsnuifmolen De Kleine Zwaan qua type en tenaamstelling ooit veranderd zou zijn in Korenmolen De Duif, kan na mijn onderzoek niet anders dan naar het rijk der fabelen verwezen worden. (Zie hiervoor de pagina’s 189 tot en met 195 in mijn boek Windsnuifmolen De Kleine Zwaan) Resultaat van een onderzoek waarvan de tekst aan het eind van dit overzicht is opgenomen Vanaf ca. 1906 Lompenmolen. De onttakelde molen was géén lompenmolen en is dat ook nooit geweest. De bijnaam zou het gevolg zijn van het feit dat in de tweede helft van het eerste decennium van de twintigste eeuw enkele woonwagenbewoners zich aan de voet van de onttakelde molen gevestigd hadden. Deze personen / gezinnen waren afkomstig uit Brabant en werden door sommige mensen verward met zigeuners. Het aan deze laatste bevolkingsgroep klevende cliché van vodden en lappen heeft mogelijk onder de bewoners van de Amsterdamse buurt De Pijp geleid tot de bijnaam ‘Lompenmolen'.
Onderzoek door / informatie van: Peter I. Velzing, 02-04-2024
'Windsnuifmolen De Kleine Zwaan Resultaat van een onderzoek".
Het boek heeft geen ISBN-nummer. Er zijn tien exemplaren gedrukt. Het boek kan reeds nu of in de nabije toekomst onder andere ingezien worden in het Gemeente Archief Amsterdam, De Koninklijke Bibliotheek Den Haag en - op afspraak - bij de Vereniging De Hollandsche Molen.
Onderzoek gedaan door Velzing, Peter I.
Voor nog een afbeelding van deze molen, zie: https://www.studiops.nl/beeldbank.html, typ A00771000169 in het zoekvenster om de foto te vinden. De foto behoort tot de collectie J.L. Scherpenisse.
-----
(*) We beschikken helaas niet over deze kadasterkaart van 1832, maar vermoeden dat dit de snuifmolen onder no. 455 in de OAT is.
Red.
