Buiten Verwachting

geschiedenis

Aan het einde van de Molenweg staat in de Mortierepolder in het buurtschap Nieuwland een ronde stenen grondzeiler uit 1874.
Deze molen had twee voorgangers: allereerst een standerdmolen anno 1657, die bij de beruchte storm van 9 november 1800 omwaaide. Opvolger werd een houten achtkante grondzeiler. Deze werd in de nacht van 2 op 3 september 1874 door bliksem getroffen en brandde als gevolg geheel af.

Daarna bouwde men de huidige molen. Vanwege de uit 1838 daterende bepaling, dat een molen niet binnen 45 meter van de openbare weg mocht worden gebouwd, kreeg de nieuwe molen een andere plaats.
Voor de herbouw tekenden de metselaars/timmerlieden Van Leerdam en Schiettekatte uit Nieuw en Sint Joosland en molenmaker J. de Troije uit Middelburg.
De nieuwbouw was niet op alle fronten een succes: de gele bakstenen waren gemaakt van klei uit de Middelburgse zeehaven; de kwaliteit hiervan is niet best gebleken en dat heeft bij deze molen bepaald voor problemen gezorgd.
Maar tijdens de bouw ging nog iets grondig mis: de bovenas uit de verbrande voorganger zou worden hergebruikt maar viel tijdens het hijsen uit de takels en brak als gevolg in tweeën. Men heeft dit opgelost door het voorste stuk van 3 meter lang tussen vier zware over de volle lengte lopende vulstukken op te sluiten en aan de achterzijde een houten klos tussen de vulstukken te plaatsen; die klos werd vervolgens voorzien van een ijzeren muts. Bijna 150 jaar later functioneert deze bovenas aldus nog steeds!

Vanaf 1874 werd de erfpacht voor 75 jaar vastgezet op ƒ 50,-- per jaar. Voor de fa. I. en M. Hage werd de erfpacht in 1949 omgezet in ƒ 40,-- per jaar eeuwigdurend. In de kelder onder de molen lag een pelsteen: tot ca. 1918 was deze in gebruik.

In 1950 stak molenmaker Van Riet uit Goes een nieuwe buitenroede, de Pot 2811, de op drie na laatste van dit fabrikaat. Deze was al in 1943 besteld en geleverd, maar door oorlogsomstandigheden nog steeds niet aangebracht. Van Riet voorzag deze roede van het (toen nog vrijwel nieuwe) fokwieksysteem en bracht daarop tevens remkleppen van eigen vinding aan.
Het lijkt onwaarschijnlijk dat tussen 1940, een jaartal dat wel genoemd is, en 1950 de molen met alleen de binnenroede heeft gedraaid en gemalen. Waarschijnlijker is dat men de te vervangen zeer oude Pot-buitenroede nr. 536 pas heeft gestreken toen de nieuwe Potroede 2811 werd gestoken.
Met de van fokken voorziene Potroede bleef de Buiten Verwachting nog ruim 15 jaar in bedrijf.

Toen de 'Buiten Verwachting' in 1966 door de molenaars Hage werd stilgezet, liet de onderhoudstoestand al sterk te wensen over; in 1977, toen de gemeente Middelburg de molen aankocht, was het niet veel meer dan een ruïne. Men had inmiddels de toegangsdeuren dicht laten metselen; op een bord werden voorbijgangers gewaarschuwd, de molenwerf niet te betreden wegens gevaar voor vallende onderdelen. E.e.a. kon niet voorkomen dat er van alles was geplunderd en vernield.

In 1981/83 volgde dan een zeer ingrijpende restauratie, waarbij kap, roeden en staart geheel werden vernieuwd en uiteraard het kwetsbare metselwerk bijzonder veel aandacht kreeg. Allereerst werd de stenen romp rechtgezet, omdat de molen ook sterk verzakt bleek.
Op 27 augustus 1983 werd de molen officieel in bedrijf gesteld. Vanaf die tijd draait de 'Buiten Verwachting' weer regelmatig, gemalen wordt er niet meer.

Begin 2022 heeft men de fokken, vanwege de minder goede staat, verwijderd en draaide de molen zolang zónder. Later viel de beslissing, beide roeden te vervangen (en wachtte men uiteraard met het aanbrengen van nieuwe fokken).

In maart 2023 arriveerden de nieuwe roeden bij de molenmaker. Zij waren, vergeleken met de vorige, iets langer uitgevoerd. Begin juli 2023 werden beide oude roeden gestreken; op woensdag 5 juli, toen het in delen van Nederland bepaald stormde, stak men beide nieuwe roeden (ondanks de ook op Walcheren toen harde wind). E.e.a. verliep zonder al teveel problemen. De nieuwe fokken van de buitenroede zijn zoveel mogelijk naar het model gemaakt dat Van Riet in 1950 toepaste.

Een zeer opmerkelijk technisch details in deze molen: de drie steenwielen zijn hier niet uitgevoerd als schijflopen, maar als sterwielen. Deze constructie is hier, anders dan bijvoorbeeld bij sommige Brabantse en Limburgse molens, vrijwel geheel van hout. Op Walcheren hebben de molens te Veere en Meliskerke eveneens sterwielen. Dit alles verwijst naar de Middelburgse molenmakersfamilie De Troije.