Molen Het Springend Hart, Makkum

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1768

verdwenen

1911

1905 buiten gebruik 1911 gesloopt

verplaatst naar

Almelo (De Hoop)

geschiedenis

12 maart 1767
Octrooi verleend aan Jan Ymes Tichelaar te Makkum tot het stichten van een of meer papiermolens en een fabriek van alle soorten papier, voor 15 jaar.
Stads- en Dorpskroniek van Friesland I (1700-1800)
door Dr. G.A. Wumkes,
W.A. Eisma Cz. Leeuwarden, 1930

Leeuwarder courant, 11-04-1767
Nadien er MOLENMAKERS KNEGTS, of andere TIMMERLIEDEN zyn, die geneegen en begeerig zyn, te werken, aan een nieuwe PAPIERMOLEN, kunnen, en gelieven haar ten spoedigsten te vervoegen, by de Koopman en Meester Molenmaker EGBERT DIRKS te Makkum.

De papiermolen Het Springend Hart werd in 1768 gebouwd in opdracht van Jan Ymes Tichelaar, die toen voor 1/5 deel eigenaar was. Vanwege de hoge kosten verleenden de Staten van Friesland een octrooi voor 15 jaar. De molenmaker was waarschijnlijk Yebe Dirks, die ook de Oliemolen van Kingma (dbnr. 2776) gebouwd had.

Bij de molen hoorden een 100 m lange droogschuur en 10 arbeiderswoningen, terwijl er later nog een spinhuis bij kwam. De inrichting bestond uit een kapperij van vier stampers, een aantal maal- en roerbakken, vier schepkuipen, diverse persen en een pleistermolen (gladrollen) voor de afwerking. Daarnaast bevonden zich in de molen nog enkele turfhokken en vele vormen en vilten. Naast de woning lag een door een bron gevoede vijver met schoon water voor de papierfabricage.

Amsterdamse courant, 02-09-1783
Alle de geene die genoegzaame bekwaamheid heeft, en van goede getuigenisse dien aangaande voorzien is, genegenheid hebbende om als Meesterknegt te fungeren op een Grof en Basterd PAPIERMOLEN, te Makkum, in Vriesland; gelieve zig, by Missive, te adresseeren aan den Boekhouder de Koopman JAN YMES TICHELAAR, te Makkkum voornoemd.

11 januari 1786
Te koop een groot hof met meer dan 400 vruchtboomen, waartusschen bessenboomen, groot 4 pondematen, met een steenen zomerhuis, aan de kleine Zijlroede bij den papiermolen te Makkum.
Stads- en Dorpskroniek van Friesland I (1700-1800)
door Dr. G.A. Wumkes
W.A. Eisma Cz. Leeuwarden 1930

Leeuwarder courant, 18-01-1786
Ymand genegen zynde uit de hand te kopen: Een groot HOF, met meer dan vier honderd Vrugtboomen, als mede met een menigte Beyboomen, voorzien met een Steenen Zomerhuis, met nog twee houtene Huisjes, gelegen aan de kleine Zylroede by de Papiermolen te Makkum, groot vier Pondemate, kan zig addresseeren by de Erven van Pier Haeres Hofker te Makkum, die in alle billykhaid willen handelen.

Leeuwarder courant, 11-08-1787
De Secretaris H.W. WIARDA, zal op Maandagen den 13 en 20 Augusty 1757, de Klok één Uur na Noen, ten Huize van Jelte Annes van Gunst, Castelein in de PRINS te Mackum, by de 2e en 3de Zitdag, publicq Verkoopen :
De geregte Een Tiende Part van een groote en schoon PAPIER-MOLEN cum annexis, onder
Idsegahuizen aan de kleine Zyl-Roede digt aan Mackam, en zulks met zyn quotcele Knegts-Wooningen, Vodde-Schuuren en Droog-huizen, hebbende de Molen 80 voets Vlugt en in 1767 en 1768 nieuw gestigt;
voorzien met drie Kuipen, en word een vierde gemaakt om Bord-, Cardoes- en allerhande Bastert en Grof-papier te maaken; voorts met zyn Vysels, Gladrollen en verdere annexen daar toe behoorende, enz enz; Koopman Jan Iemes Tichelaar, te Mackum.

20 augustus 1787
Verkoop van 1/10 van den in 1767 en 1768 gestichten papiermolen van Jan Iemes Tichelaar onder Idsegahuizen bij Makkum aan de Kleine Zijlroede, waarbij 10 arbeiderskamers, hebbende de molen 80 voet vlucht
Stads- en Dorpskroniek van Friesland I (1700-1800)
door Dr. G.A. Wumkes
W.A. Eisma Cz. Leeuwarden 1930

Op 3 juni 1799 overleed Tichelaar als de laatste van de oorspronkelijke eigenaars, zijn aandeel werd op ƒ 4400,= getaxeerd. Volgens de Oprechte Haarlemse Courant van 18 dec. 1800 zou de enige Friese papiermolen op 19 januari 1801 publiek verkocht worden. Kopers werden voor ƒ 12.474,50 Anne Liewes Buma en Trijntje Sijtzes te Workum, later Makkum.

Amsterdamse courant, 20 december 1800
Op den 19den January 1801 zal te Makkum, in de Zwaan, publiek gepresenteerd worden te verkoopen, en den 9den February daaraanvolgende de finaale Palmslag worden gegeven, van de Graauwpapier-windmolen, het Springend Hert genaamd, met de Woon- en Knechts-Huizingen, Droogschuur en Pakhuizen, en een stuk Weiland, daar by liggende; alles staande en gelegen by en in den Vlekke Makkum, zeer geryflyk aan het Water, en zynde deeze de eenige Papiermolen in Friesland. De Conditien van Verkoopinge kunnen na den 20sten December 1800 worden gezien, te Leeuwarden, by Mr. Simon Cocq en den Notaris Petrus Wierdsma, en te Makkum by den Koopman Jelmer P. Tichelaar.

Door de opkomst van papierfabrieken daalde de produktie van 5200 riem papier in 1806 naar 3200 riem in 1811, waarvoor 70.000 kg lompen door de 31 arbeiders werd verwerkt. Er werd grof ongelijmd papier gemaakt in verschillende soorten, formaten en gewichten. Het huidpapier, dat nu nog in Westzaan in De Schoolmeester (Tenbruggencatenummer 01067) wordt vervaardigd, was een specialiteit van Het Springend Hart.

In 1819 waren er nog 23 arbeiders. Na de dood van Anne Buma in 1833, heeft de familie de molen nog tot 1859 in eigendom gehouden, toen waren er nog 18 arbeiders. In 1859 nam de Leeuwarder papierhandelaar Into Nauta Andreae de molen over, opgevolgd door zijn beide zoons.

Op 24 december 1863 brandde de droogschuur af en raakte de molen zelf ook beschadigd. Met de ƒ 4200,= verzekeringsgeld werd in 1867 de droogschuur tot 4/5 van de oorspronkelijke grootte herbouwd.

Het aantal arbeiders nam af met de papiermakerij: 1871 18 arbeiders, 1890 14 arbeiders, 1899 8 arbeiders, daarna nog maar 5 arbeiders. De laatste vakbekwame papiermaker was Marten Hoekstra.

De molen werd stilgezet in 1905, en in 1909 verkocht aan de firma Vermeulen uit Leeuwarden. Vervolgens werd hij in 1910 voor afbraak verkocht aan Jasper Taekes van der Linde, timmerman te Makkum, die de molen in 1911 sloopte.

Er zitten onderdelen van deze molen in 'De Schoolmeester' te Westzaan, onder meer de kalanderrollen, drie maalbakken en de kapperij. Het achtkant werd gebruikt om molen de Hoop te Almelo mee te herbouwen.

Bronnen ondermeer:
- Het oude Friese windmolenbedrijf, artikelreeks door G.D. Wijnja in De Utskoat nr. 5 maart 1977, nr. 6 april 1977, nr. 7 aug. 1977.
- Makkumer papiermolen leeft voort in Almelo, art. in De Utskoat nr. 64, dec. 1991.
- Jeugdherinneringen van Rouke Klaas Henstra, Makkum 1996. Beide met dank aan H. van der Kaay.
- Makkum, in De Zelfzwichter 1997-1.