Molen De Cacaoboom, Westzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1851

verdwenen

1900

verbrand

geschiedenis

De Cacaoboom in Westzaan werd in 1851 of kort hierna gebouwd. Het molentje, dat niet groot van stuk, was werd in opdracht van de Koger Jan Veen gebouwd. Hij had eerder op zijn huis, bij de grens van Koog aan de Zaan en Zaandijk, een cacaomolentje staan (dbnr. 3759). Oorspronkelijk was deze afkomstig van Zaandam-Oost. Vermoedelijk voldeed de molen op de Koog niet meer aan de eisen des tijds en was de windvang in het dorp niet optimaal. Mogelijk waren dit de redenen waarom Veen besloot om een nieuwe molen te bouwen op een door hem gekocht erf in Westzaan. Wel is het aannemelijk dat er onderdelen van de oude molen op de Koog mee zijn verhuisd naar Westzaan.

Op 16 augustus 1855 liet Jan Veen De Cacaoboom veilen. Veen was verhuisd naar Sneek en bood zijn bezit in de Zaanstreek te koop aan. Voor een bedrag van ƒ 2345,20 kwam de molen, met woonhuis en inventaris in handen van de Zaandammer koopman Teunis Sikkes. Bij deze veiling werd het interieur van De Cacaoboom uitvoerig beschreven, zo bezat de molen naast een werk voor het vermalen van cacao ook nog een slagwerk voor het slaan van olie en machines voor het vermalen en drogen van specerijen. Het inventaris van De Cacaoboom bestond uit het volgende: “4 molenzeilen, een kruitouw, een keertouw, twee kruistouwen, builkist, twee karen, 1 schoen, 2 fonteinen, 4 ijzeren laden, een waaierij met drie zeven en laden, 10 scheijen, 2 losbeitels, 2 slagbeitels, 2 karen, 2 bekkens, 1 meelbak en een buulkist.” Zo blijkt dat dit molentje voor zeer veel doeleinden werd gebruikt.

Hoe lang Teunis Sikkes precies met De Cacaoboom bleef werken is niet bekend. Omstreeks 1885 kwam het molentje in bezit van A. Dekker. Hij liet De Cacaoboom inrichten voor het vermalen van koffiedoppen. Nog weer enkele jaren later werd er door Dekker met behulp van De Cacaoboom koffiestroop geproduceerd.

Op 16 februari 1900 ontstond er brand in het woonhuis bij de molen. De brandkroniek van N. van Pomeren geeft het volgende brandverslag:
“1900. 16 februari. Vrijdagavond omstreeks halftien, brak brand uit in den vroegeren doppenmolen, thans tot koffiestroopbranderij ingerichten molen De Cacaoboon te Westzaan, toebehoorende aan de firma A. Dekker Kz. Aangewakkerd door den fellen wind, stond de molen weldra in lichte laaie en vreesde men zelfs een oogenblik voor den naastbijstaanden papiermolen De Schoolmeester, waarop dan ook water werd gegeven. De vonken woeien zelfs tot aan de pelmolen De Veenboer.
De Cacaoboon is tot aan den grond toe afgebrand. Oorzaak onbekend. Behalve de spuiten van Westzaan, rukten ook die van Koog en Zaandijk uit.”
Later werd vermeld dat de brand vermoedelijk was ontstaan doordat een wasrek met kleding tegen de brandende kachel was gevallen. Alles was verzekerd, maar er vond geen herbouw meer plaats.

Op het erf van de verbrande molen werd in 1905 een blauwselfabriekje opgericht door een ex-werknemer van de firma Avis. Dit heeft echter niet lang bestaan. De panden van deze fabriek zijn tot op heden nog aanwezig en dienen als woonhuis.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 232
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
- “Brandkroniek, vanaf 1656 tot september 1906” N. van Pomeren 1906 blz. 76
-----

De Koger ‘Cacaoboom’ werd nooit herbouwd in Westzaan.
Veen kocht op 20 mei 1851 land in Westzaan, waarop De Cacaoboom verrees. Notaris mr. Dirk Donker uit Zaandijk meldde op 16 augustus 1855 bij de verkoop van deze molen:
"Nieuw gebouwde molen, zodat er geen eigendomsbewijzen zijn." Degene die de molen had laten bouwen was wel Jan Veen Hsz, de eigenaar van het molentje dat in Koog in brand vloog (dbnr. 3759). Hij was inmiddels verhuisd naar Sneek, waar hij een chocoladefabriek begon met zijn oude partner uit Franeker.
Ron Couwenhoven, 9 aug. 2018.