Molen Het Jonge Schaap / Het Groote Schaap, Zaandam-West

geschiedenis

De zeskante zaagmolen het Jonge Schaap werd gebouwd in het jaar 1680. De windbrief voor de molen werd op 22 augustus van dat jaar uitgereikt aan Jan Claesz. Schaap. Op 1 november 1680 werd de molen voor het eerst gebruikt. Jan Claesz. Schaap was de zoon van Claas Jansz. Schaap, de eigenaar en bouwheer van de twee paltrokken “het Zwarte Schaap” en “het Witte Schaap”. Jan Schaap trad dus in de voetsporen van zijn vader.

Het Witte Schaap werd ook wel “het Kleine Schaap” genoemd. Nadat iets ten oosten van deze molen het Jonge Schaap werd opgericht, kreeg deze voortaan de bijnaam ”het Groote Schaap”, om de familie compleet te houden. Verder stonden in de buurt twee paltrokken die “de Herder” en “de Herderin” heetten, plus een bovenkruier “de Jonge Timmerman” die als bijnaam “de Teek” had, een schapenluis.

Jan Schaap liet het Jonge Schaap op 21 september 1683 tegen brand verzekeren in een assurantiecontract.
Jan Claesz. Schaap zou vrij lang blijven werken met de molen die hij had gebouwd, pas omstreeks 1720 kwamen parten van het Jonge Schaap in andere handen. Dit waren o.a. Dirk Schaap en Claas Jansz. Bruijn, vermoedelijk twee zonen van Schaap. In 1726 stond het Jonge Schaap op naam van Claas Jansz. Bruijn. Later zou Claas Bruijn ook hout zagen met de paltrok “de Vaandeldrager”, die vlak bij de Hogendijk in Zaandam-West stond. Claas Bruijn verkocht deze laatstgenoemde molen in 1750 voor afbraak, wat Bruijn met het Jonge Schaap deed is niet bekend.

Omstreeks 1760 werd het Jonge Schaap het bezit van de Westzaner houthandelaar Jacob Kruyt Jr. Op 11 mei 1762 liet hij het Jonge Schaap tegen brand verzekeren bij een assurantiecontract. In 1786 stierf Kruyt, waarna de molen op naam van zijn weduwe Neeltje Jans Bruijn kwam te staan, zeer waarschijnlijk was dit familie van Claas Jansz. Bruijn. Hierna kreeg de molen nog enkele eigenaars, waaronder Pieter Corver, Martin Poel, Dirk van Orden en Martinus Heydeman.

Op 20 december 1887 bood Martinus Heydeman het Jonge Schaap te koop aan. Een en ander werd als volgt in het Zaanlands Nieuws- en Advertentieblad beschreven: ”Een kapitalen, hechten, sterken en goed onderhouden houtzaagmolen zijnde een bovenkruijer, genaamd “het Jonge Schaap” met losse en vaste gereedschappen, houtloodsen, schuren, schuitenhuis, werven, daarbij en daarom gelegen water en verdere aanhoorigheden, staande en gelegen te Zaandam in het Westzijderveld aan en bewesten de parallelvaart.”
Het gehele complex werd op die dag voor ƒ 3645 gekocht door de Amsterdammer houthandelaar Abraham Hemsing. De nieuwe eigenaar van het Jonge Schaap liet de molen op 6 april 1888 tegen brand verzekeren bij het papiermakerscontract. De verzekerde waarde van de molen bedroeg toen ƒ 4000.

Vanaf 1 maart 1902 werkte Abraham Hemsing onder de firmanaam N.V. tot exploitatie van den houtzaagmolen het Jonge Schaap. Abraham Hemsing stierf in 1912, zijn zoon Cornelis Hemsing nam toen de firma over en zette het bedrijf voort. Zo goed en zo kwaad het ging hield Hemsing het Jonge Schaap in bedrijf. Al werd dat later wel een gevecht tegen de bierkaai. Als een na laatste overgebleven volledig op windkracht werkende Zaanse houtzaagmolen bovenkruier (de andere was de Tweeling in Westzaan, het Klaverblad werkte reeds met een motor), werd het Jonge Schaap in 1931 definitief stilgezet. Overleg tussen de Vereniging de Zaansche en de Hollandsche Molen en eigenaar Hemsing kon dit niet voorkomen. Het tijdperk van de windkracht was over.

In 1938 verkocht Cornelis Hemsing het Jonge Schaap voor ƒ 7000 aan de firma N.V. Engel van de Stadt & Zn. Van de Stadt was werkzaam met de elektrische zagerij “de Engel”, waarvan de opstallen ten noorden van het Jonge Schaap stonden. Kort hierna vroeg de nieuwe eigenaar een sloopvergunning aan, deze werd echter geweigerd van hogerhand. De Zaanse V.V.V. was in die dagen bezig om de Koger oliemolen “het Pink” naar het Volkspark in Zaandam-West te verplaatsen en in te richten als verkeersbureau. Toen deze plannen niet doorgingen, probeerden zij om het Jonge Schaap aan te kopen en te verplaatsen naar dit park, eveneens met de functie van verkeersbureau annex houtmuseum. De Zaanse V.V.V. probeerde fondsen te werven en zo de overplaatsing te bekostigen. Begin 1942 had de V.V.V. een bedrag van ƒ 19000 in kas voor de verplaatsing van het Jonge Schaap. Nog ƒ 3000 was nodig om de molen te kunnen verplaatsen. Het plan mocht helaas niet lukken. De oorlog gooide roet in het eten en de gemeente Zaandam had plots geen bezwaren meer tegen de sloop. Enkele bliksemacties mochten niet meer baten. Firma van de Stadt verkocht het Jonge Schaap voor een bedrag van ƒ 1165 aan molenmaker Boerendans, die het Jonge Schaap in mei 1942 sloopte. Hiermee verdween de op één na laatste molen uit de Zaanstreek door sloop (Het Klaverblad in Westzaan zou in september van dat jaar volgen.) Boerendans haalde de molen netjes uit elkaar, de diverse onderdelen zijn in de loop der jaren verspreid onder diverse molens elders.

De geschiedenis van deze molen wordt door Ron Couwenhoven zeer uitgebreid onder de loupe genomen, in zijn uitgave “het Molenmagazine” nr.3 november 2002. Het is te bestellen via de website www.duizendzaansemolens.nl.

Bronnen:
- “de Zaende” 2e jaargang 1947 blz. 328
- “het Molenmagazine” nr.3 november 2002 R. Couwenhoven blz. 28-33
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 98-99
- “Historisch overzicht ver. de Zaansche Molen” 1935 blz. 42/ 45
- “Vervolg historisch overzicht ver. de Zaansche Molen” 1950 blz. 19/ 20/ 32/ 46
- “Vereniging de Zaansche Molen 1925-1985” T. Neuhaus 1985 blz. 36
Fulco Rol