Westerse Molen / Zeldenrust

geschiedenis

De molen werd in 1862 door molenmaker Kamphuis uit Nieuwolda gebouwd ter vervanging van een in dat jaar afgebrande molen. Die voorganger dateerde uit 1798.
De molen bemaalde oorspronkelijk het waterschap Westerse Molenpolder (662 ha. groot) maar fungeerde al zeer lang, vanaf 1878, als hulpgemaal bij een toen in dienst gesteld stoomgemaal.
In 1964 werd dat gemaal vervangen door een dieselgemaal met een  60 pk. motor. Niet veel later, 1967, ging de polder, met enige naburige polders, op in het waterschap Oldambt. Als gevolg daarvan werden het oude stoomgemaal en de molenaarswoning bij de molen afgebroken. De molen werd evenwel als reservegemaal in maalvaardige staat gehouden.

Bij herstelwerkzaamheden in 1983 bleef de zelfzwichting (met op de buitenroede dwarskleppen) gehandhaafd; in 1994 werd dit, onbegrijpelijk voor die tijd, op beide roeden weer gewijzigd in Oud-Hollands met zeilen.

Gedurende jaren werd de molen geregeld op vrijwillige basis in werking gesteld, maar verkeerde op een zeker moment toch in matige toestand. In 2008 kende men een fors bedrag voor herstel toe en tussen mei en september 2010 werd daar heel wat mee gedaan: achtkantstijl aangescherfd, drie velden kleedhout en dakbedekking nieuw, wat ook gold voor vele hekkens, staartbalk, krimpmuren en dek van de voorwaterloop, krooshek, kruipalen en landhekken rond de molen. Binnen kreeg de molen uitneembare hekken bij spoorwiel en schijflopen. Verder werden beide roeden doorgehaald en de grootste van de twee vijzels uitgenomen om elders te worden hersteld. Tot slot volgde schilderwerk en verhogen van het talud. Eind september 2010 was de molen weer geheel maalvaardig.

In september 2016 moest men de molen opnieuw stilzetten: enkele balken in de kap bleken aangetast door boktor en wel zodanig, dat draaien niet langer verantwoord was.
Op 1 augustus 2019 werd, nadat de roeden waren gestreken, de kap naast de molen op de grond gezet. Let wel: dit was voor het eerst sinds de bouw dat deze molen zonder kap kwam te staan! De romp werd afgedekt met een nooddak en daarna was het weer even rustig.
In de zomer van 2020 begon de fa. Doornbosch met de kap, waarbij het voornaamste werk het vervangen van voeghouten en steunder was. Op 27 oktober plaatste men de geheel herstelde kap weer op de romp, direct gevolgd door het steken van de roeden. Deze zijn wederom Oud-Hollands opgehekt voor zeilen.
De restauratie werd uiteindelijk voltooid met de officiële ingebruikname: die vond plaats op 10 september 2021. Commissaris des Konings René Paas lichtte de vang.

Enige technische details: bijzonder is dat de lange spruit voorin de kap ligt; bij de meeste molens in het noorden ligt de lange spruit in het midden. Verder zijn onderbonkelaar en vijzelwiel van de grote vijzel conisch uitgevoerd; van de kleine vijzel zijn zij 'recht'.