Ondermolen D (Museummolen)

Schermerhorn, Noord-Holland
bestaande molen

media-bestand
Molen 00129 Ondermolen D (Museummolen) (Schermerhorn)
Gerard Roomer (4-7-2009)

korte karakteristiek

naam
Ondermolen D (Museummolen)
modeltype
Kantige molen, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
herbouwd
1636
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming
Bemalen van het waterschap de Schermer (2e en 3e trap), thans op vrijwillige basis; molenmuseum
adres
Noordervaart 2
1636 VL Schermerhorn
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate Nr
00129
inventarisnr
NH084

locatie

plaats
Schermerhorn
plaats aanduiding
gemeente
Alkmaar, Noord-Holland
kadastrale aanduiding
Gemeente Schermer, sectie Q, nr. 167
geo positie
X: 120.195, Y: 512.626
N: 52.60008, O: 4.87348
biotoop waarde
Bijzonder groot
biotoop toelichting

contact en bezoek

bezoek/postadres
Noordervaart 2
1636 VL Schermerhorn
molenaar
Fred Oudejans / Mats Faber en anderen
telefoon
072-5021519
open voor publiek
ja
open op zaterdag
ja
open op zondag
ja
op afspraak
ja
openingstijden
1 april t/m 31 oktober: dagelijks van 10.00 - 17.30 uur, 1 november t/m 31 maart groepen op afspraak
toegangsprijzen
Zie www.museummolen.nl
winkelinformatie
Ja
meelverkoop
nee
museum informatie
Ja
gericht op scholen
ja
AKG lid
nee
bijzonderheden

constructie

modeltype
Kantige molen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
Eiken achtkant, gedekt met riet, op lage voet. De onderste ca. 2 meter gedekt met geteerde gepotdekselde planken.
kap
Gedekt met riet
inrichting

Houten vijzel Ø 2,00 m. met drie gangen.
Woning met authentieke indeling met spilkast en bedsteden, ingericht als museum.

versieringen

Zeer eenvoudige baard, zwart geteerd, zonder opschrift.

kenmerken windmolens

plaats bediening
grondzeiler
bediening kruiwerk
binnenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
56 houten rollen; binnenkruirad met 16 spaken
vlucht
24,90 m.
vang
Stutvang; 4 vaste stukken. Vangbalk met klos, vangstok. Pal.
overbrenging

Bovenwiel 50 kammen
Bovenschijfloop 22 staven, steek 16,5 cm.
Onderbonkelaar 27 kammen
Vijzelwiel 31 kammen, steek 16,5 cm.
Overbrengingsverhouding 1 : 1,98

hoogte
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Vaags 497 binnen 2021 2021 binnen aanw. 24,90
Vaags 498 buiten 2021 2021 buiten aanw. 24,90
Burger binnen 1970 1970 binnen 2021 24,55
Burger buiten 1970 1970 buiten 2021 24,55
wiekverbeteringen

Deze molen heeft nooit een wiekverbetering ondergaan.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
De Prins van Oranje 1141 1877 1877? aanw.

eigendom

eigenaar
Schermer Molens Stichting
eigendomsvorm
Stichting
eigendomshistorie

De Schermer Molens Stichting is eigenaar sinds 1-01-2014, daarvoor was dat de Stichting Schermer Molens sinds 1964, daarvoor het Waterschap de Schermeer.

geschiedenis

Ondermolen D staat sinds 1636 op deze plaats. Eerder was deze vanwege de droogmaking van de Schermeer elders gebouwd, namelijk nabij Oudorp. Daar was deze molen tijdelijk middenmolen van een driegang. Nadat de Schermeer steeds meer droogviel werden vrijwel alle op dat molen in gebruik zijnde molens verplaatst naar andere locaties, meest aan de oostzijde.

Daar vormde deze molen, tezamen met middenmolen C, de derde trap van de bemaling in een groep die in totaal uit zes molens bestond.
Vóór 1850 was deze molen met de naastgelegen molen C middenmolen van een driehoog malende gang schepradmolens. Toen werden beide ondermolens A en B voor afbraak verkocht en kregen de middenmolens C en D andere waterlopen en langere vijzels, opdat zij een tweede én derde trap konden vormen. Zo werden zij van middenmolens ondermolens.
Die gewijzigde opzet heeft kennelijk niet buitengewoon voldaan, want er volgde geen ombouw van de diverse andere middenmolens van de Schermer.

In 1926 is deze molen buiten bedrijf gesteld, maar aan het einde van de Tweede Wereldoorlog was de molen weer enige tijd in bedrijf: men heeft toen met veel moeite een paar molens die nog met elkaar in verbinding stonden maalvaardig kunnen maken en de problemen (die inmiddels buitengewoon groot waren) enigszins het hoofd kunnen bieden.

Eens hielden 52 (en na het verdwijnen van de ondermolens A en B 50) windmolens De Schermer droog. In 1929 was hun rol uitgespeeld en werden de meeste gesloopt; enkele gingen in de loop van de 20ste eeuw door brand verloren (vóór 1900 kende de Schermer vanaf 1635 vrijwel géén molenbrand!).
Thans resteren er nog 11. Meer dan elders is dat te zien in en om deze molen: in 1969/70 werd Ondermolen D maalvaardig gerestaureerd en in gebruik genomen als museum.
Beneden is de authentieke 19e-eeuwse molenaarswoning te bezichtigen. Vele oude gebruiksvoorwerpen sieren de kamers. De zolders herbergen een uitgebreide collectie molenmakersgereedschappen. De molen kan tot in de kap beklommen worden.
In de ontvangstruimte naast de molen wordt een diaserie in vijf talen vertoond. Voor een in verhouding laag bedrag krijgt men hier een uitstekend beeld van wonen en werken in een poldermolen en van droogmakerijen in het algemeen.


Wat deze molen zelf betreft: de bovenkolk is voorzien van een overstort; in de praktijk maalt deze molen vrijwel uitsluitend in circuit.
Deze molen onderging, hoewel zelf maalvaardig, ook een beurt in het kader van met maalvaardig maken van alle Schermermmolens. Hier is de bestaande houten vijzel geheel vernieuwd, de kapconstructie met ijzerwerk verstevigd en zijn drie velden nieuw riet aangebracht (in de recordtijd van 4½ dag).

Eén opmerkelijk feit van recentere datum: op 27 augustus 2005 raakte de vijzel door een houten balk geblokkeerd en sloeg vast. Als gevolg draaide de koningspil af en raakten ook bovenwiel en -schijf beschadigd. Oorzaak was een (vermoedelijk opzettelijk in de vijzel gegooide) houten balk. Persoonlijke ongelukken deden zich niet voor. Eind maart 2006 was de schade hersteld en de molen weer maalvaardig.

In 2021 was de houten vijzel aan vervanging toe: in juni plaatste men een geheel nieuw exemplaar. Op 28 juli gaf deze voor het eerst water.
Eveneens aan vervanging toe waren beide gelaste roeden: na ruim 50 jaar waren deze uitgediend. Op 10 september 2021 stak men nieuwe geklonken roeden.


aanvullingen

toelichting naam

De molen werd en wordt, ter onderscheiding van de buurmolens, aangeduid met een letter. Tegenwoordig wordt, vanwege zijn specifieke functie, meestal de aanduiding "de Museummolen" gebruikt.

advertentie afbeelding

foto's

foto's