Spengense Molen

geschiedenis

De huidige molen is gebouwd in 1841 nadat een voorganger in de nacht van 8 op 9 mei dat jaar was afgebrand.
De nieuwe molen kreeg een scheprad naar de ideeën van Jan Blanken Jansz., vaak "het vereenvoudigd stelsel" genoemd. Hier bestond dat uit een ijzeren tandkrans, rechtstreeks op het scheprad aangebracht en aangedreven door een eveneens ijzeren bonkelaar.
Het bleek volstrekt geen succes en na 10 jaar tobben heeft men de molen omgebouwd naar een 'normale' schepradmolen. Dit voldeet wel, al bleven er problemen met het metselwerk boven de (toen gedempte) waterloop van het 'vereenvoudigde' scheprad. Dit laatste zou pas in 1987(!) definitief worden opgelost.

Tot 1962 bleef de molen voor bemaling van de polder Spengen in gebruik. In 1963 kwam de molen in bezit van de Stichting De Utrechtse Molens. Zeer lang, van 1915 tot 1960, was Dirk Blom hier de molenaar.

In de jaren 1985/1986 onderging de molen een ingrijpende restauratie. Tevens werd de molen opgevijzeld en rechtgezet. Tot die grote restauratie had de molen een vangstok i.p.v. een evenaar; deze laatste constructie bleek evenwel de originele en is toen ook weer aangebracht.

Was de molen daarmee constructief gezien weer helemaal in orde, waterstaatkundig moest er nog iets noodzakelijks worden verricht. Bemaling van deze (gezamenlijk) 1150 ha. grote polder werd na ca. 1965 een steeds groter probleem door de peilverlaging, gecombineerd met de inklinking van de veengrond. Hierdoor was de tasting van het scheprad sterk verminderd: rond 1980 bedroeg die nog maar 20 cm.
In 2011 was het zover: men heeft toen de wateras 32 cm. laten zakken en de diameter van het scheprad met 46 cm. vergroot. Tegelijk werden de bladen versmald van 52 naar 33 cm. terwijl ook het afschot werd aangepast. Na deze ingreep bedroeg de tasting ongeveer 70 cm. Zo was deze molen na tientallen jaren van tobben weer echt voor zijn taak als poldermolen berekend.

Eind 2021 heeft men deze molen, net als de meeste andere van de SDUM, preventief stilgezet: onderzoek naar de kwaliteit van de roeden had in de provincie Utrecht vrij veel problemen aangetoond. Ondertussen bleek dat deze molen meer nodig heeft dan alleen vervanging van de roeden: de bovenzetel is ernstig aangetast door de bonte knaagkever en ook de trap dient vrijwel geheel te worden vernieuwd.

In mei 2023 begon men met een ingrijpende herstelklus; vervanging van beide roeden was daarbij dus niet eens hét ding, dat was de toestand van de bovenzetel. Na omhoogbrengen van het bovenhuis, waarbij de zetel vrijkwam, bleek pas hoe desastreus het ongedierte de zaak daar heeft aangetast. Vrijwel alles moet vervangen worden.
Ondertussen heeft men de bijna 60 jaar oude Bremerroede gestreken, de binnenroede bevindt zich, kaalgezet, nog in de askop. 

Opmerkelijk is de zeer oude Fyenoord-bovenas uit 1841, nog zonder waterhol.