Molen Spengense Molen, Kockengen

geschiedenis

toestand

werkend

bouwjaar

1841

bedrijfsvaardigheid

In restauratie (zie 'Geschiedenis')

bestemming

Bemalen van het gebied Spengen, Kockengen en Teckop, thans op vrijwillige basis

molenmaker

B. van Walderveen, Tienhoven (1841).

voorganger

Kockengen (Polder Spengen, Spengense Molen)

omwentelingen

eigenaar

Stichting De Utrechtse Molens

eigendomsvorm

Stichting

eigendomshistorie

De Stichting De Utrechtse Molens is reeds eigenaar sinds 1963. Daarvoor was dat de polder Spengen. 

geschiedenis

De huidige molen is gebouwd in 1841 nadat een voorganger in de nacht van 8 op 9 mei dat jaar was afgebrand.
De nieuwe molen kreeg een scheprad naar de ideeën van Jan Blanken Jansz., vaak "het vereenvoudigd stelsel" genoemd. Hier bestond dat uit een ijzeren tandkrans, rechtstreeks op het scheprad aangebracht en aangedreven door een eveneens ijzeren bonkelaar.
Het bleek volstrekt geen succes en na 10 jaar tobben heeft men de molen omgebouwd tot een 'normale' schepradmolen. Dit voldeet wel, al bleven er problemen met het metselwerk boven de (toen gedempte) waterloop van het 'vereenvoudigde' scheprad. Dit laatste zou pas in 1987(!) definitief worden opgelost. 

Tot 1962 bleef de molen voor bemaling van de polder Spengen in gebruik. In 1963 kwam de molen in bezit van de Stichting De Utrechtse Molens. Zeer lang, van 1915 tot 1960, was Dirk Blom hier de molenaar.

In de jaren 1985/1986 onderging de molen een ingrijpende restauratie. Tevens werd de molen opgevijzeld en rechtgezet. Tot die grote restauratie had de molen een vangstok i.p.v. een evenaar; deze laatste constructie bleek evenwel de originele en is toen ook weer aangebracht.

Was de molen daarmee constructief gezien weer helemaal in orde, waterstaatkundig moest er nog iets noodzakelijks worden verricht. Bemaling van deze (gezamenlijk) 1150 ha. grote polder werd na ca. 1965 een steeds groter probleem door de peilverlaging, gecombineerd met de inklinking van de veengrond. Hierdoor was de tasting van het scheprad sterk verminderd: rond 1980 bedroeg die nog maar 20 cm.
In 2011 was het zover: men heeft toen de wateras 32 cm. laten zakken en de diameter van het scheprad met 46 cm. vergroot. Tegelijk werden de bladen versmald van 52 naar 33 cm. terwijl ook het afschot werd aangepast. Na deze ingreep bedroeg de tasting ongeveer 70 cm. Zo was deze molen na tientallen jaren van veel te weinig water weer echt voor zijn taak als poldermolen berekend. 

Eind 2021 heeft men deze molen, net als de meeste andere van de SDUM, preventief stilgezet: onderzoek naar de kwaliteit van de roeden had in de provincie Utrecht vrij veel problemen aangetoond. Niet veel later deze molen veel meer te hebben dan alleen vervanging van de roeden: zo waren boventafelement en onderzetel ernstig aangetast door de bonte knaagkever en ook de trapconstructie was in overwegend slechte staat. 

In mei 2023 begon men met een ingrijpende herstelklus; vervanging van beide roeden was daarbij dus niet eens hét ding, dat was de toestand van de onderzetel. Na omhoogbrengen van het bovenhuis, waarbij die zetel vrijkwam, bleek pas hoe desastreus het ongedierte daar bezig is geweest: vrijwel alles moest vervangen worden. 
Eind september was het werk in zoverre gereed, dat men het bovenhuis weer kon laten zakken op de geheel vernieuwde onderzetel. Inmiddels was het metselwerk van de waterloop ook hersteld.
De nieuwe roeden zijn klaar maar zijn nog niet bij de molen. 

Opmerkelijk is de zeer oude Fyenoord-bovenas uit 1841, nog zonder waterhol.