Spengense Molen

Kockengen, Utrecht
bestaande molen

media-bestand
Molen 00024 Spengense Molen (Kockengen)
Harmannus Noot (15-5-2015)

korte karakteristiek

naam
Spengense Molen
modeltype
Wipmolen, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
In herstel (zie 'Geschiedenis')
bestemming
Bemalen van het gebied Spengen, Kockengen en Teckop, thans op vrijwillige basis
adres
Wagendijk 72
3628 ET Kockengen
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate Nr
00024
inventarisnr
UT012

locatie

plaats
Kockengen
plaats aanduiding
gemeente
Stichtse Vecht, Utrecht
kadastrale aanduiding
Gemeente Kockengen, sectie D, nr. 69.
geo positie
X: 124.069, Y: 463.731
N: 52.16088, O: 4.93516
biotoop waarde
Bijzonder groot; zeer fraai in de wind en het zicht gelegen
biotoop toelichting

contact en bezoek

bezoek/postadres
Wagendijk 72
3628 ET Kockengen
molenaar
Pieter Lemmens / Chiel Meinema / John van Schaik
telefoon
030-2281262 of 035-6235534
e-mail

website
social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
nee
open op zondag
nee
op afspraak
ja
openingstijden
zaterdag en op afspraak
toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museum informatie
gericht op scholen
nee
AKG lid
nee
bijzonderheden

levensloop

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
In herstel (zie 'Geschiedenis')
bestemming
Bemalen van het gebied Spengen, Kockengen en Teckop, thans op vrijwillige basis
molenmaker
B. van Walderveen, Tienhoven (1841).
omwentelingen

constructie

modeltype
Wipmolen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
Ondertoren gedekt met riet
kap
Bovenhuis donkergroen geverfd, wit afgebiesd
inrichting

Gesloten ijzeren scheprad; Ø 6,16 m. (tot 2011 5,72 m.); breed 0,33 m. (was 0,52 m.).
Originele woning in de molen (niet in gebruik).

kenmerken windmolens

plaats bediening
grondzeiler
bediening kruiwerk
plaats kruiwerk
middenkruier
kruiwerk
Zetelkruiwerk met neuten; kruirad
vlucht
23,80 m.
vang
Losse Vlaamse blokvang uit vijf stukken; vangbalk met haak; evenaar; kneppel; pal
overbrenging

Bovenwiel 61 kammen
Bovenschijf 31 staven, 12,7 cm.
Onderschijf 19 staven
Onderwiel 73 kammen
Overbrengingsverhouding 1,98 : 1

hoogte
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Derckx 435 binnen 1982 1982? binnen aanw. 23,80
media-bestand
Roede 73, Bremer
Bremer
73 buiten 1964 1964? buiten 2023 23,68
Pot 2188 buiten 1911 1911? buiten 1964 23,65
Pot 1935 binnen 1903 1904? binnen 1982 23,62
wiekverbeteringen

Op deze molen is nooit een wiekverbetering toegepast.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
media-bestand
As g.n., NSBM Fyenoord
NSBM Fyenoord
1841 1841? aanw. 03,95
wateras
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
onbekend ? aanw.

geschiedenis

De huidige molen is gebouwd in 1841 nadat een voorganger in de nacht van 8 op 9 mei dat jaar was afgebrand.
De nieuwe molen kreeg een scheprad naar de ideeën van Jan Blanken Jansz., vaak "het vereenvoudigd stelsel" genoemd. Hier bestond dat uit een ijzeren tandkrans, rechtstreeks op het scheprad aangebracht en aangedreven door een eveneens ijzeren bonkelaar.
Het bleek volstrekt geen succes en na 10 jaar tobben heeft men de molen omgebouwd naar een 'normale' schepradmolen. Dit voldeet wel, al bleven er problemen met het metselwerk boven de (toen gedempte) waterloop van het 'vereenvoudigde' scheprad. Dit laatste zou pas in 1987(!) definitief worden opgelost.

Tot 1962 bleef de molen voor bemaling van de polder Spengen in gebruik. In 1963 kwam de molen in bezit van de Stichting De Utrechtse Molens. Zeer lang, van 1915 tot 1960, was Dirk Blom hier de molenaar.

In de jaren 1985/1986 onderging de molen een ingrijpende restauratie. Tevens werd de molen opgevijzeld en rechtgezet. Tot die grote restauratie had de molen een vangstok i.p.v. een evenaar; deze laatste constructie bleek evenwel de originele en is toen ook weer aangebracht.

Was de molen daarmee constructief gezien weer helemaal in orde, waterstaatkundig moest er nog iets noodzakelijks worden verricht. Bemaling van deze (gezamenlijk) 1150 ha. grote polder werd na ca. 1965 een steeds groter probleem door de peilverlaging, gecombineerd met de inklinking van de veengrond. Hierdoor was de tasting van het scheprad sterk verminderd: rond 1980 bedroeg die nog maar 20 cm.
In 2011 was het zover: men heeft toen de wateras 32 cm. laten zakken en de diameter van het scheprad met 46 cm. vergroot. Tegelijk werden de bladen versmald van 52 naar 33 cm. terwijl ook het afschot werd aangepast. Na deze ingreep bedroeg de tasting ongeveer 70 cm. Zo was deze molen na tientallen jaren van tobben weer echt voor zijn taak als poldermolen berekend.

Eind 2021 heeft men deze molen, net als de meeste andere van de SDUM, preventief stilgezet: onderzoek naar de kwaliteit van de roeden had in de provincie Utrecht vrij veel problemen aangetoond. Ondertussen bleek dat deze molen meer nodig heeft dan alleen vervanging van de roeden: de bovenzetel is ernstig aangetast door de bonte knaagkever en ook de trap dient vrijwel geheel te worden vernieuwd.

In mei 2023 begon men met een ingrijpende herstelklus; vervanging van beide roeden was daarbij dus niet eens hét ding, dat was de toestand van de bovenzetel. Na omhoogbrengen van het bovenhuis, waarbij de zetel vrijkwam, bleek pas hoe desastreus het ongedierte de zaak daar heeft aangetast. Vrijwel alles moet vervangen worden.
Ondertussen heeft men de bijna 60 jaar oude Bremerroede gestreken, de binnenroede bevindt zich, kaalgezet, nog in de askop. 

Opmerkelijk is de zeer oude Fyenoord-bovenas uit 1841, nog zonder waterhol.


aanvullingen

toelichting naam

De molen wordt vernoemd naar de polder die hij vroeger bemaalde (inmiddels is die polder met enige andere polders samengevoegd tot een nieuw waterschap).
De naam 'Spengen' is naar verluidt een verbastering van 'Spanje', hier vermoedelijk bedoeld als fantasienaam.

literatuur

Stoop, E., 'Experiment in de molenbouw bracht molenaar van Spengen in problemen', in: Tijdschrift Historische Kring Breukelen. jrg. 13, nr. 2, 1998.
Stoop, E., 'Het vereenvoudigd systeem toegepast in Spengen', in: De Nieuwe Molenwereld 9 (2022), pp. 67-72.

advertentie afbeelding

foto's

foto's