- bouwjaar
- verdwenen
-
gesloopt
- geschiedenis
-
De oliemolen de Zon is gebouwd in het jaar 1648. Op 18 februari van dat jaar kocht Adriaan Gerritsz. van Someren van de heemraden van de Kalverlandbedinge (=de Kalverpolder), twee stukken dijk met inbegrip van de onderdijk ten zuiden van de paltrok “de Walrot”. Voor deze stukken land betaalde hij de heemraden een bedrag van Fl.250,-, nog in hetzelfde jaar liet van Someren hierop de molen bouwen. De windbrief van de Zon werd op 30 september 1648 uitgereikt aan van Someren. De originele windbrief bestaat niet meer, maar in een verklaring van 27 oktober 1648 vertelt van Someren dat hij het windrecht had verkregen “voor een hennepkoeckmolen tot Saendam ande Calverdijck”. Jaarlijks moest van Someren een bedrag van Fl.2:10:0 aan windgeld betalen.
Van Someren stamt uit het ondernemersgeslacht van der Ley uit Zaandijk. Naast de Zon, was van Someren ook de bouwheer van de verfmolen “de Kat”, die iets zuidelijker aan de Kalverringdijk stond. Verder heeft van Someren belangen in de eerste verfmolen van de Zaanstreek, “de Parseleimolen” te Zaandijk en de eerste pelmolen van de streek “de Pelikaan” in Koog aan de Zaan.
Op 21 mei 1663 wordt de Zon door eigenaar Jan Hendriksz. Volder tegen brand verzekerd. Dit assurantiecontract was het eerste in zijn soort dat werd opgericht binnen de Zaanstreek. De zeven deelnemers hiervan waren allen olieslagers uit Zaandijk. Zij verplichtten zich om aan een collega, waarvan de molen door brand was verwoest, een bedrag van Fl.250,- uit te keren.
Op naam van Jan Nel wordt de Zon op 14 juni 1727 opgenomen in het olieslagerscontract voor ladingen. Deze collectieve brandverzekering werd op die dag opgericht in Zaandam en verzekerde de goederen die in de molen aanwezig waren. Bij brandschade moesten de deelnemers van dit contract een geldbedrag aan de gedupeerde betalen. Eigenaars van dubbele oliemolens betaalden Fl.50,- die van enkelwerks oliemolens betaalden Fl.30,-. De Zon was als enkelwerks oliemolen gebouwd, maar nu bezat de molen een dubbel oliewerk. Jan Nel had naast de Zon ook de iets zuidelijker gelegen oliemolen “de Os” op zijn naam staan. De opstal van de Zon was bij een ander contract verzekerd en werd pas op 5 juni 1750 bij het OC opgenomen.
In het begin van de negentiende eeuw behoort de Zon toe aan de Zaandijker olieslager Claas Neven Molsz. Naast de Zon is deze man ook de gaande houder van de oliemolens "de Kikkert", "de Oude Haas" en " de Hoop ", respectievelijk gelegen in Wormerveer, Zaandijk en Wormer. Hierna kent de molen meerdere eigenaars.
In 1884 wordt de Zon door de Wormerveerder olieslager Lucas Boekenoogen gekocht. Vanaf 1859 was Boekenoogen olieslager met de Wormer oliemolen “de Moriaan”. In 1881 breidde Boekenoogen de zaken uit met de Wormerveerder oliemolen “de Eenhoorn” en vanaf 1884 sloeg dus ook de Zon voor deze firma.
Tegen het einde van de negentiende eeuw ging het snel bergafwaarts met de Zaanse oliemolens. De stoomolieslagerijen namen de molens vaak letterlijk de wind uit de zeilen en vele werden noodgedwongen stilgezet en gesloopt. Ook Boekenoogen moest zijn bezit inkrimpen en in 1896 stootte hij “de Moriaan” af, die twee jaar later werd gesloopt. Met de Zon en de Eenhoorn bleef hij nog enkele jaren doorwerken.
Op 13 juni 1903 [bron: 1100 ZM, vh. stond er 21 maart 1903. Red.] liet hij zijn twee overgebleven molens uit het olieslagerscontract halen. De Eenhoorn bleef nog twee jaar doorwerken, De Zon werd verkocht aan de firma Latenstein uit Zaandijk. De firma Latenstein zat na het verbranden van haar verfmolen De Valk zonder molen. Latenstein zegde echter ook de windkracht vaarwel, en liet de Zon slopen. De schuur van de molen bleef staan, hierin werd een ertsmalerij gevestigd waar droge verfstoffen werden gemalen. De malerij bleef tot 1970 in bedrijf en werd toen gesloten. De overgebleven molenschuur verbrandde in de nacht van 16 op 17 juni 1972. Hierna kwam er een scheepswerf op de plaats van de Zon, die de naam van de molen kreeg.
Bronnen:
“de Zaende” 2e jaargang 1947 blz. 4-14
“het Olieslagerscontract” R.Couwenhoven 2002 blz. 11-16/ 50/ 107
“250 Zaanse molens” R.Couwenhoven 2001 blz. 124
“Molens in de Zaanstreek in oude ansichten deel 1” T.Neuhaus 1987 blz. 64
“Duizend Zaanse Molens” P.Boorsma 1968 blz.141
“Het Olieslagerscontract” R.Couwenhoven 2002 blz. 50/ 105
“Gedenkboek van het olieslagerscontract” 1912
“de Windbrief” 9e jaargang 1980 nr.33 artikel T.Neuhaus over de afbraak van de Eenhoorn (uitg. Ver. De Zaanse Molen)
“Windmolens” G.Husslage 1965 blz. 10-11
- "1100 Zaanse Molens", Ron Couwenhoven 2015, blz. 156-157. -
Molen 01108 a De Zon (Zaandam-Oost)Ansicht, opn voor 1903, coll. Arie Hoek
