Molen Schoterveense molen, Haarlem

Haarlem, Noord-Holland
b

korte karakteristiek

naam
Schoterveense molen
modeltype
Wipmolen, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Vh. bemalen van de Schoterveenpolder, thans buiten bedrijf

adres
Schoterveenpolder 1
2023 JZ Haarlem
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
fietsroute
fietsroute in de buurt van Schoterveense molen via fietsnetwerk.nl
Ten Bruggencate-nr.
00361
oude dbnr.
B662
Meest recente aanpassing
| Molenaar
media-bestand
Molen 00361 Schoterveense molen (Haarlem)
Pedro Germes (1-2-2015)

locatie

plaats
Haarlem
plaatsaanduiding
gemeente
Haarlem, Noord-Holland
kadastrale aanduiding
Gemeente Haarlem, sectie G, nr. 3138
geo positie
X: 103594, Y: 490295
N: 52.39809, O: 4.63191
biotoopwaarde
1 (slecht)
landschappelijke waarde
Tamelijk gering, staat van diverse zijden ingebouwd en -gegroeid; van enige waarde tussen Z en W.

contact en bezoek

bezoek/postadres
Schoterveenpolder 1
2023 JZ Haarlem
molenaar
Joyce Beneker / Nanny Moeijes / Pedro Germes / Jannemieke Kroese
telefoon
023-5634193 of 023-5322758
website
open voor publiek
ja
open op zaterdag
ja
open op zondag
ja
op afspraak
ja
openingstijden
Zondag van 13.00 tot 17.00 uur, elke 1e en 3e woensdag van de maand van 13.00 tot 16.30.
toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
ja
informatie voor scholen
Zie de informatie op onze website www.smzk.nl
bijzonderheden
Toegang alleen via de dijk vanaf de Jan Haringstraat.

constructie

modeltype
Wipmolen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
Ondertoren gedekt met verticale zwart geschilderde messing en groef-delen met afdeklat.
kap
Bovenhuis gedekt met verticale zwart geschilderde messing en groefdelen; kap gedekt met verticale zwart geschilderde gepotdekselde beplanking.
inrichting

Open ijzeren scheprad buiten de molen; geen woning in de molen

versieringen

Gevelsteen op de oostelijke veldmuur met de tekst:
"Dit fundament vernieuwd 20 juni 1894.
Het bestuur v/d Schoterveenpolder
C. Feije, voorzitter
W. van Schie
J.J. Nelis Cz.
Leden v/h bestuur
H.A. Wolff secr.penn"

plaats bediening
grondzeiler
plaats kruiwerk
middenkruier
kruiwerk
Zetelkruiwerk zonder neuten; kruihaspel
vlucht
20,30 m.
vang
Vlaamse vang; 4 vaste stukken. Vangbalk met duim; vangstok. Pal.
overbrenging

Bovenwiel 44 kammen
Bovenschijfloop 20 staven, steek 15 cm.
Onderschijfloop 23 staven
Onderwiel 67 kammen, steek 13 cm.
Overbrengingsverhouding 1,32 : 1

hoogte
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Derckx ✉︎ 818 binnen 1995 1995 binnen aanw. 20,30
Derckx ✉︎ 161 buiten 1975 1976 buiten aanw. 20,30
Burger ✉︎ g.n. binnen 1971 1971 binnen 1995 20,30
Jongejans ✉︎ g.n. buiten ? buiten 1975 20,30
Jongejans ✉︎ g.n. binnen ? binnen 1970 20,30
wiekverbeteringen

Deze molen heeft nooit een wiekverbetering ondergaan.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Kon.Ned.Grofsmederij ✉︎ g.n. ? aanw.
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
Zeer waarschijnlijk gebouwd tussen 1600 en 1650
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Vh. bemalen van de Schoterveenpolder, thans buiten bedrijf

omwentelingen
eigendomshistorie

De gemeente Haarlem is eigenaar sinds 1922, daarvoor was dat de Schoterveenpolder.

geschiedenis

De molen van de voormalige Schoterveenpolder is waarschijnlijk in het tweede kwart van de 17de eeuw gebouwd. Hij bemaalde oorspronkelijk de ca. 205 ha grote Schoterveenpolder via een lange voorboezem op het Noorder Spaarne.
Het aan de duinen grenzende relatief hoog gelegen gebied, dat later de Schoterveenpolder zou gaan vormen, heeft lang een natuurlijke afwatering op het Spaarne gekend. De definitieve invoering van de windbemaling moet tegen het midden van de 17de eeuw hebben plaats gehad, waarop ook de constructie van de molen wijst.

Het verhaal, dat de molen in 1860 tijdens een zware storm het complete bovenhuis zou hebben verspeeld, klopt niet. Raadpleging van het polderarchief wees uit, dat het bovenhuis tijdens een storm dat jaar gedeeltelijk van de ondertoren afschoof, vermoedelijk omdat één van de kalven het had begeven, maar vervolgens bleef hangen, omdat de verticaal staande roede intact bleef en de zaak overeind hield.

Omstreeks 1920 vond in de omgeving een sterke uitbreiding van de bebouwing plaats, wat tot windbelemmering leidde. Hierop werd door de gemeente Haarlem ten behoeve van de polder een nieuw elektrisch gemaal gebouwd aan de Delft, waarmee de weg vrij werd gemaakt om het gebied rond de molen te bebouwen. Voordien was dit niet mogelijk vanwege het geldende windrecht.

In 1922 kwam het gemaal gereed waarna de molen buiten bedrijf werd gesteld en overgenomen door de gemeente Haarlem. Tenslotte werd de polder in 1935 opgeheven en vanaf dat moment droeg de gemeente zorg voor de bemaling. Hiervoor werd later op de molenwerf een elektrisch aangedreven vijzel geplaatst, die uitmaalde op de voorwaterloop van de molen (als gevolg daarvan kon de molen niet geheel meer worden rondgekruid). Kort na 1977 werd deze (allang weer buiten gebruik zijnde) vijzel met waterloop verwijderd.

Al die tijd bleef de molen in behoorlijke staat; gedraaid werd er niet echt: het wiekenkruis werd zo nu en dan in een andere stand gezet. Pas vanaf 1967 werd er weer gedraaid: Henk Borst (van De Woudaap te Krommenie) zette eens in de maand tegen een vergoeding - vrijwillig molenaarschap bestond nog niet - de molen in beweging. Vanaf ca. 1988 zorgden leden van de Stichting Molens Zuid-Kennemerland dat er gedraaid werd.

Hoewel de molen in principe maalvaardig is, is er van de polder zo weinig over, dat van echt malen geen sprake meer kan zijn. Wel zijn in het te bemalen gebied duikers e.d. doorgespoten, zodat er zoveel mogelijk water kan toestromen.

Technische details
De waterlopen zijn al eens vernieuwd, deels in 1878. In dat laatste jaar werd door de Haarlemse molenmaker Jan Bakker het vernieuwen van een deel van fundering, krimp,  onderschijfloop en enige reparaties aangenomen voor ƒ 2679,--. Daarnaast moesten een ijzeren scheprad en dito wateras geleverd en aangebracht worden.

Bovenin elk veld van de met gepotdekselde delen gedekte toren is een veldkruis aanwezig, hetgeen gezien kan worden als een oude constructiewijze.
In de toren zijn geen aanwijzingen dat de molen ooit bewoond is geweest. Wel is het hout ervan enigszins berookt, wat erop kan duiden dat er vroeger een stookhok aanwezig was ten gerieve van de molenaar tijdens het malen. Opmerkelijk is ook de constructie van het stormbint van het bovenhuis, waarin kruisen noch schoren noch korbelen tegen schranken aanwezig zijn. Het totaalbeeld dat de molen biedt doet vermoeden dat bij oorspronkelijk van de 17de eeuw dateert.

Betrekkelijk kort na elkaar, in 1970 en 1975, verspeelde deze molen tijdens het malen een (houten) roede. In beide gevallen werd daarna een metalen roede gestoken. Bij de tweede roedebreuk raakte ook de vrij nieuwe ijzeren roede beschadigd, omdat die van de vallende houten roede een tik kreeg. Die ijzeren roede kon toen worden gerepareerd.

In 1996, toen er ook aan het bovenhuis een en ander werd gerepareerd, heeft men de molen in iets soberder tinten geteerd; het uiterlijk is daardoor wat 'Noord-Hollandser' geworden.
In 2009 kon een tijd niet gemalen worden vanwege verzakkingen van het scheprad. Eind 2009 werden alle wiggen e.d. van de buitenstoel vervangen, zodat het scheprad weer recht hing en er weer sprake was van een maalvaardige molen. Ook werd een balk in het bovenhuis versterkt met kunsthars en een mantelstijl in de ondertoren vervangen.

In het late najaar van 2020 zette men de molen stil met het oog op een noodzakelijke restauratie. Vooral het gaandewerk verdiende grondige revisie: vermoedelijk zullen alle kammen worden vernieuwd, iets wat ook geldt voor het vulhout op de wateras. Later werd besloten, een nieuwe koningspil te plaatsen: de oude, die lang geleden (1921?) is gespalkt, bleek gespleten. 
Op 15 januari 2021 kreeg de molen zijn nieuwe koningspil. Met het vernieuwen van de kammen van het bovenwiel is ook begonnen. Eind juni was dit werk gereed.

aanvullingen

toelichting naam

Deze molen wordt vernoemd naar de polder die hij kon bemalen.
Ook wordt de molen wel aangeduid als "De Stoop", waarmee de laatste beroepsmolenaar hier wordt bedoeld. Overigens heette deze molenaar "Van der Stoop" en niet "Stoop".

unieke eigenschap

Deze molen heeft van de 'volwassen' molens in Nederland het, in verhouding tot het wiekenkruis, snelst draaiende scheprad. De molen kan in theorie (een polder is er feitelijk niet meer) enorm veel water verzetten.

foto's

foto's