Molen De Walvisch, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1817

geplaatst

verdwenen

1893

verbrand

afkomstig van

Zaandam-West (De Zwarte Walvisch)

geschiedenis

De Walvisch werd in 1817 aan de Watering gebouwd, op het erf van de in 1814 verbrande oliemolen "de Hengelaar".
Voor de bouw van deze (rijst en gerst)pelmolen werd gebruik gemaakt van de in 1660 gebouwde papiermolen "de Zwarte Walvisch", die aan de Hoogendijk in Zaandam stond.
Na het overlijden van Adriaan Rogge in 1816 werden zijn beide papiermolens, "de Zwarte Walvisch" en "de Kruiskerk", verkocht.
De Kruiskerk kwam in handen van de bekende Wormer papierfabrikant van Gelder & Zonen.
De Zwarte Walvisch werd op 24 april 1817, voor een bedrag van Fl.11401,-, gekocht door W.Kuyt.
Het is niet duidelijk of Kuyt zelf de pelmolen de Walvisch opricht of dat hij het achtkant aan iemand anders verkoopt die hem doet verplaatsen.
In ieder geval verhuist de Walvisch van Zaandam zuid naar Zaandam noord.
In 1869 wordt de Walvisch gekocht door Cornelis Kamphuys, die sinds 1865 rijst pelt met de Koger pelmolen "de Jonge Kuiper".
De Walvisch was verzekerd tegen brand bij het papiermakerscontract, de verzekerde waarde van de molen bedroeg Fl.10000.
Verder is Kamphuys later nog eigenaar van "de Rosbaijer", die in de buurt van de Walvisch staat.
Na het verbranden van de Jonge Kuiper in 1874 richtte Kamphuys aan de oostzijde van Zaandam aan de Zaan een grote nieuwe stoompellerij op onder de naam de Jonge Kuiper.
In 1879 verbrandt deze pellerij, na herbouw krijgt het nieuwe gebouw de toepasselijke naam "de Phenix".
Wanneer alle kinderziektes uit "de Phenix" zijn verdwenen, heeft Kamphuys zijn molens niet meer nodig.
In 1882 verkocht Kamphuys de Walvisch voor Fl.5100,- aan J.A.Dekker, die later deel uit maakt van de firma van Waveren & Dekker.
De firma van Waveren & Dekker is dan ook eigenaar van de nog bestaande Westzaanse pelmolen "het Prinsenhof". In 1885 moesten de waardes van de bij het papiermakerscontract verzekerde molens en fabrieken worden aangepast.
De verzekerde waarde van de Walvisch gaat dan van Fl.10000,- naar Fl.8000,-.
In 1889 verloor de Walvisch tijdens een hevige onweerbui, met zeer zware stormvlagen, zijn as en beide roeden, firma van Waveren en Dekker liet de molen echter weer herstellen.
Het einde voor de Walvisch komt op 23 augustus 1893.
Tijdens mooi, rustig weer omstreeks halfzes in de namiddag, terwijl het personeel nog op de molen aanwezig is, raakte de Walvisch door onbekende oorzaak in brand en brandde tot de grond toe af.

Bronnen:
- "Encyclopedie van de Zaanstreek" 1991 blz.378
- "Zaanse molenbranden" R. Couwenhoven 2001 blz.28/63
- "Molens in de Zaanstreek in oude ansichten deel 1" T. Neuhaus 1987 blz.23
- "Duizend Zaanse molens" P. Boorsma 1968 blz.102
- "Zaanse windmolens" P. Boorsma 1939 blz.228-229
- "De papiermolens van de provincie Noord-Holland" H. Voorn 1960 blz.293-295
F. Rol.