Molen De Noorman, Westkapelle

Westkapelle, Zeeland
b

korte karakteristiek

naam
De Noorman
modeltype
Ronde molen, stellingmolen
functie
korenmolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Het malen van graan, thans op vrijwillige basis

adres
Molenwal 25
4361 CC Westkapelle
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
fietsroute
fietsroute in de buurt van De Noorman via fietsnetwerk.nl
Ten Bruggencate-nr.
03551
oude dbnr.
B926
Meest recente aanpassing
| Foto
media-bestand
Molen 03551 De Noorman (Westkapelle)
Rob Pols (14-8-2015)

locatie

plaats
Westkapelle
plaatsaanduiding
gemeente
Veere, Zeeland
streek
Walcheren
kadastrale aanduiding
Gemeente Westkapelle, sectie B, nr. 5577
geo positie
X: 20019, Y: 395241
N: 51.52994, O: 3.44182
biotoopwaarde
4 (aanvaardbaar)
landschappelijke waarde
Zeer groot; de molen steekt duidelijk boven de overwegend lage dorpsbebouwing uit; wordt op zijn beurt wel enigszins gedomineerd door het 'Hoge Licht', de enorme vuurtoren (voormalige kerktoren) in het centrum van het dorp.

contact en bezoek

bezoek/postadres
Molenwal 25
4361 CC Westkapelle
molenaar
P. Roelse
telefoon
?
e-mail

website
social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
nee
open op zondag
nee
op afspraak
ja
openingstijden

In de regel is deze molen woensdagmiddag geopend.

toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden

constructie

modeltype
Ronde molen, stellingmolen
krachtbron
wind
functie
romp
Ronde stenen molen
kap
Gedekt met dakleer
inrichting

Eén koppel 16der blauwe en één koppel 16der kunststenen; buil; sleepluiwerk; restanten van een pelwerk.

versieringen

Eenvoudige baard, donkergroen geverfd, met in grote schrijfletters de opschriften "Anno 1852" en "De Noorman".
Bij de restauratie van 2012/13 is de baard gewijzigd: donkergroen geverfd, wit afgebiesd met in het midden op een afzondelijk fond het opschrift "Noorman".

Op de gevelsteen bij de westelijke ingang staat: F T H V J LAVnz 18 8/30 52.
Dit staat voor: "Fonds Tot Heil Van Jongelingen, L.A. Verhulst nz., 30 augustus 1852".

plaats bediening
stellingmolen
bediening kruiwerk
buitenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
Neutenkruiwerk; 18 neuten en 4 keerrollen (zie ook 'Geschiedenis'). Kruilier.
vlucht
22,30 m.
vang
Vlaamse vang; 5 vaste stukken. Vangbalk met haak; vangstok. Pal.
overbrenging

Bovenwiel 54 kammen
Bovenbonkelaar 26 kammen, steek 11,4 cm.
Spoorwiel 68 kammen
Steenschijflopen 27 staven, steek 10,1 cm.
Overbrengingsverhouding 1 : 5,23

hoogte
van de stelling: 4,40 m.
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
media-bestand
Roede 309, Straathof
Straathof
✉︎ 309 buiten 2017 2018 buiten aanw. 22,30
media-bestand
Roede 310, Straathof
Straathof
✉︎ 310 binnen 2017 2018 binnen aanw. 22,30
Straathof ✉︎ 268 buiten 2012 2013 buiten 2017 22,30
Straathof ✉︎ 269 binnen 2012 2013 binnen 2017 22,30
Versluis/Verkerke ✉︎ 1 binnen 1986 1986 binnen 2012 22,30
Versluis/Verkerke ✉︎ 2 buiten 1986 1986 buiten 2012 22,30
Schuitema ✉︎ g.n. binnen 1963 1963 binnen 1985 22,10
media-bestand
Roede g.n., Schuitema
Schuitema
✉︎ g.n. buiten 1963 1963 buiten 1985 22,10
Pot ✉︎ 1269 binnen 1881 1881? binnen 1963 22,10
Pot ✉︎ 717 buiten 1872 1872? buiten 1963 22,10
wiekverbeteringen

Deze molen heeft nooit een wiekverbetering ondergaan.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Enthoven & Co, L.I. ✉︎ ? ? aanw. 03,75
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Het malen van graan, thans op vrijwillige basis

molenmaker
A. de Troye, Middelburg (1851, vermoedelijk)
omwentelingen
geschiedenis

Omstreeks 1550 stond er in Westkapelle vlakbij de kerk al een standerdmolen, die voor de helft eigendom was van de stad en voor de andere helft van de ambachtsheer van Westkapelle. Beide eigenaren lieten in 1773 een ronde stenen grondzeiler, de Dijkmolen (veel later "Prins Hendrik" genaamd) op de zeedijk bouwen.

In 1851 viel het besluit tot de bouw van een tweede molen in Westkapelle: deze kreeg de naam "De Noorman". Vroeger werd de molen ook wel 'fondsmolen' genoemd, dit omdat de bouw plaatsvond op initiatief van het "Fonds tot Heil van Jongelingen". Dat was in 1825 door drie vijftienjarige jongens in het leven geroepen: ieder diende per week tien cent bij te dragen en mee te denken over de beste belegging ervan. Doel was om naast het verkrijgen van rente de werkgelegenbeid en daardoor de welvaart in Westkapelle te bevorderen. De kennis van zaken van de jongelieden ontwikkelde zich gaandeweg: zo kochten zij in het begin bijvoorbeeld biggen die zij, na vetmesting, weer verkochten voor de slacht. In 1851 bleken zij, inmiddels dus ruim 40 jaar oud, in staat en bereid tot een grote investering: een koren- en pelmolen.

In 1852, het jaar dat de molen gereed kwam, deed een andere inwoner van Westkapelle iets soortgelijks, met molen De Roos als resultaat. Drie koren- (en vermoedelijk ook pel-)molens tegelijk in één niet al te grote gemeenschap was mogelijk wat veel van het goede maar het heeft gefunctioneerd.
N. Verhulst, één van de 'jongelingen', was vanaf de bouw tot 1894 eigenaar. Daarna waren dat H.P. Minderhoud (tot 1912), de weduwe J.P. Wayhaert (1912-1913), J. Roelse Izn. (tot 1947) en na 1947 Kees Roelse.

Eén gebeurtenis kan in Westkapelle nooit worden vergeten of ontkend: het bombardement. Op 3 oktober 1944 bombardeerden Engelse vliegtuigen de Westkapelse zeedijk, in een poging Walcheren onder water te zetten en daarmee de Duitse bezetter te verdrijven en zo de noordelijke zijde van de Westerschelde in handen te krijgen. Juist rond Westkapelle waren, vanwege de 'Atlantikwall', door de Duitsers allerlei versterkingen aangebracht. Het Engelse leger had via uitgeworpen pamfletten nog gewaarschuwd voor naderend onheil maar lang niet alle bewoners waren in oktober 1944 al vertrokken.
Voor Westkapelle werd dit een drama zonder weerga: het dorp werd eind 1944/begin 1945 grotendeels met de grond gelijk gemaakt, in eerste instantie door de Engelse bommen en daarna door eb en vloed, die na de gedeeltelijke verwoesting van de dijk vrij spel hadden. In totaal verloren hier 175 mensen het leven.
Op die bewuste derde oktober 1944 gingen door dit oorlogsgeweld ook twee Westkapelse molens geheel verloren: in De Roos kwamen bovendien 47 in de molen gevluchte bewoners om, de Dijkmolen ging malend ten onder.
De Noorman, die als enige Westkapelse molen de Tweede Wereldoorlog overleefde, was behoorlijk beschadigd maar in de loop van 1945 alweer maalvaardig.

Kees Roelse maalde hier tot 1951 op windkracht en ging vervolgens beneden in de molen met de motor verder. Hij beschikte over twee koppel 16der kunst- en blauwe stenen en een door een 1,5 PK elektromotor aangedreven buil op de eerste zolder. Op de begane grond stond een 30 PK elektromotor voor een koppel 16der kunst- en een koppel 17er blauwe stenen (dat laatste verhuisde in 1968 naar Zoutelande). De elevator van de begane grond naar de tweede zolder werd samen met het luiwerk aangedreven door een 2 PK elektromotor (die in 1968 werd verwijderd).

In 1963 werd de toen al 12 jaar stilstaande molen gerestaureerd. Hierbij werden beide Potroeden vervangen door nieuwe gelaste exemplaren; ook werd de stelling geheel nieuw (dat was zeker nodig, want op één plaats was deze al ingestort), evenals delen van de staart.

In 1974 kocht de toenmalige gemeente Westkapelle de molen. Tussen 1983 en 1987 volgde een restauratie die circa ƒ 250.000,-- kostte. Wederom werden beide roeden vervangen. Vanaf 1987 was de molen weer geregeld op vrijwillige basis in bedrijf en daar ook het Zeeuws Molenmuseum gevestigd.

In 2011 werd duidelijk dat de molen opnieuw flink herstel moet ondergaan: beide roeden bleken niet best meer en ook moesten reparaties aan kap en stelling worden uitgevoerd. De molen werd stilgezet.
In september 2012 werd met herstel begonnen: beide roeden werden gestreken en de kap naast de molen neergezet. Zo kon ook het bovenste gedeelte van het metselwerk grondig worden nagekeken. Nadat de kap was herplaatst, werden op 22 mei 2013 de nieuwe roeden gestoken, het derde nieuwe stel binnen 50 jaar.

In april 2017 bleek onverwacht dat het niet bij dit derde stel zou blijven: De Noorman was, met nog ruim 40 andere molens in Nederland en Duitsland, uitgerust met gedeelde roeden, een betrekkelijk nieuwe constructie waarbij twee roedhelften met bouten aan elkaar zijn verbonden. Omdat echter bij twee molens elders bouten waren gebroken, kregen de eigenaren van met gedeelde roeden uitgeruste molens het advies, de molens stil te zetten. Dit gold dus ook De Noorman, met zijn amper vier jaar oude wiekenkruis.
De meeste moleneigenaren maakten vervolgens de keuze, de bestaande gedeelde roeden af te laten voeren en te vervangen door nieuwe, uit één stuk. De kosten voor deze grote tegenvaller worden gedragen door het Rijk. Dit omdat die instantie de richtlijnen inzake de gedeelde roeden had goedgekeurd.
In oktober 2017 heeft molenmakerij Verbij de roeden kaalgezet, op 19 oktober werden zij verwijderd en vervolgens afgevoerd richting roedenmaker Straathof: die heeft, naar model van de oude, vervolgens nieuwe roeden gemaakt. Het hekwerk (dat immers niet ouder was dan vier jaar) is daarna zoveel mogelijk opnieuw gebruikt.
De nieuwe roeden zijn op 3 april 2018 gestoken (het vierde stel dus in 55 jaar!) en kort daarna was De Noorman weer maalvaardig. 

Enige bijzondere historische en technische details:
Beide grote en wit omlijste ramen wijzen op vroegere bewoning. Tot 1912 heeft op de tweede zolder een pelsteen gelegen, die toen door blikseminslag in stukken werd geslagen; op de eerste zolder zijn de sporen van de draagbalken onder de pelsteen nog aanwezig in de muur. Het huidige luiwiel, met 15 gaten voor staven, is waarschijnlijk één van de bladen van het voormalige pelschijfloop. De overbrenging heeft in dat geval 1 : 9,41 bedragen; zeer goed mogelijk voor een pelwerk.
Een opmerkelijk constructiedetail: de molen kruit op neuten, maar in plaats van een kuip die de kap op de romp centreert, wordt dat hier gedaan door vier aan de voeghouten gemonteerde zware ijzeren 'stoelen' met daarin een keerrol. De kuip zelf, die vogels en regenwater buiten moet houden, is van blik.

 

aanvullingen

toelichting naam

De naam De Noorman houdt verband met de overlevering dat de inwoners van Westkapelle van de Noormannen afstammen.
De molen werd vroeger ook wel aangeduid als de 'fondsmolen' (zie "Geschiedenis").

foto's

foto's