Molen Gelkenesmolen, Groot-Ammers

Groot-Ammers, Zuid-Holland
b

korte karakteristiek

naam
Gelkenesmolen
modeltype
Wipmolen, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Bemalen van de polder Liesveld (vroeger polder Gelkenes), thans op vrijwillige basis; woning

adres
Molenkade 2
2964 LB Groot Ammers
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
fietsroute
fietsroute in de buurt van Gelkenesmolen via fietsnetwerk.nl
Ten Bruggencate-nr.
01489
oude dbnr.
B978
Meest recente aanpassing
| Tellerstand
media-bestand
Molen 01489 Gelkenesmolen (Groot-Ammers)
William Bouter (11-8-2018)

locatie

plaats
Groot-Ammers
plaatsaanduiding
gemeente
Molenlanden, Zuid-Holland
kadastrale aanduiding
Gemeente Groot-Ammers, sectie B, nr. 1255
geo positie
X: 116166, Y: 436825
N: 51.91856, O: 4.82273
biotoopwaarde
5 (goed)
landschappelijke waarde
Bijzonder groot

contact en bezoek

bezoek/postadres
Molenkade 2
2964 LB Groot Ammers
molenaar
Mark Dwarswaard
telefoon
e-mail

website
social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
nee
open op zondag
nee
op afspraak
nee
openingstijden

Alleen op de Nationale Molendag en de jaarlijkse molendag van de SIMAV. 

toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden

constructie

modeltype
Wipmolen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
Ondertoren, gedekt met riet, op veldmuren van 0,50 m.
kap
Bovenhuis donkergroen geverfd; wit afgebiesd; kap gedekt met gepotdekselde planken
inrichting

Open ijzeren scheprad buiten de molen, Ø 5,56 m.; breed 0,61 m.
Woning in de molen

versieringen

Fraaie makelaar

Op het sintelstuk is een naamplaatje meegegoten:
P. LEENARTZ
M. SMIT.TE
STOLWIJK

plaats bediening
grondzeiler
plaats kruiwerk
middenkruier
kruiwerk
Zetelkruiwerk; kruirad met hoge bank
vlucht
26,60 m.
vang
Vlaamse vang; 4 scharnierende stukken. Vangbalk met haak; evenaar. Kneppel.
overbrenging

Bovenwiel 64 kammen
Bovenschijfloop 35 staven
Onderschijfloop 21 staven
Onderwiel 81 kammen
Overbrengingsverhouding 2,11 : 1

hoogte
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
media-bestand
Roede 248, Straathof
Straathof
✉︎ 248 binnen 2010 2010 binnen aanw. 26,62
media-bestand
Roede 249, Straathof
Straathof
✉︎ 249 buiten 2010 2010 buiten aanw. 26,72
media-bestand
Roede 1532, Pot
Pot
✉︎ 1532 buiten 1888 1888? buiten 2009 26,60
Pot ✉︎ 885 binnen 1875 binnen 2009 26,60
wiekverbeteringen

Deze molen heeft nooit een wiekverbetering ondergaan

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
media-bestand
As 816, De Prins van Oranje
De Prins van Oranje
✉︎ 816 1872 1872? aanw. 05,30
Lennits, P. ✉︎ ? 1860
wateras
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
media-bestand
As ?, onbekend
onbekend
✉︎ ? ? aanw.
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
of eerder. Al in 1513 moet hier een molen hebben gestaan.
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Bemalen van de polder Liesveld (vroeger polder Gelkenes), thans op vrijwillige basis; woning

omwentelingen
eigendomshistorie

In 1966 werd de molen aan de SIMAV verkocht.

geschiedenis

Al zeer lang staat er op deze plaats een molen, namelijk ruim 500 jaar: een "verpondinghe" van 1513 vermeldt dat de inwoners van Gelkenes 'molengelt' moesten betalen. Toen werd de polder Gelkenes dus al met een molen bemalen.
De polder tussen de Graaflandse Dijk en de Lekdijk had nogal wat last van kwelwater uit de Lek en mogelijk dat daarom een molen werd bijgebouwd, de Kleine Molen op de plaats van het huidige elektrische gemaal. In 1760 is deze weer verdwenen en toen is de Vliet van Gelkenes (die tussen de Molenkade en de polder Ammers-Graafland liep) doorgetrokken naar die van Ammers-Graafland en daarin is bij de Gelkenes Molen een schot geplaatst. Door dit schot te openen konden de "Voorste en Middelste Moole van Gravelant" (resp. de huidige Graaflandse en Achtkante Molen) bijspringen bij Gelkenes.
De Gelkenesmolen staat op oude kaarten ook wel als "Overwaardsche Molen" en "Pijlmoole van den Overwaard" of Peilmolen aangeduid. Dat laatste werd de molen in 1760: hij nam die functie over van de toen gesloopte Kleine Molen. Opmerkelijk is echter, dat bij noorden- of noordoostenwind de Spindersmolen (van de polder Neder-Hardinxveld) de functie van peilmolen overnam omdat het peil in de meer zuidelijk gelegen boezemwateren dan belangrijk werd opgestuwd.

In 1857 werd door de Dordrechtse ijzergieterij Penn & Comp. een gang staven ten behoeve van het onderrondsel geleverd voor f 141,40. In 1880 leverde dezelfde gieterij een ijzeren wielbak voor het waterwiel. Kennelijk lekte de oude stenen bak, want al enige jaren ontving de molenaar een extra vergoeding van f 8,50 per jaar voor het drooghouden daarvan.

De molen was tot 1965 in gebruik voor het bemalen van de polder Liesveld en tevens peilmolen (seinmolen) voor het waterschap de Overwaard. Daarna stond de molen jaren stil en bereidde de SIMAV een grote restauratie voor.
In 1979-1980 vond dat grote werk plaats: zo werd de ondertoren van nieuw riet voorzien, een nieuwe kap geplaatst en werden er herstelwerkzaamheden aan waterlopen, staart, ramen, deuren en kozijnen uitgevoerd. De officiele ingebruikstelling na deze restauratie vond plaats op 25 september 1980.

In 2000 overleed op 91-jarige leeftijd molenaar Arie "Ot" van Houwelingen, die deze molen bijna 50 jaar bewoonde. Daarvoor was hij, tot de stilzetting in 1951, molenaar van de Oude Weteringmolen te Streefkerk geweest. 

In september 2009 werd begonnen met een flinke opknapbeurt: het bovenhuis moest worden hersteld en beide (zeer oude) Potroeden vervangen. Hiermee verdwenen de laatste nog in bedrijf zijnde Potroeden uit de Alblasserwaard: op 17 september werden zij gestreken. Eén ervan wordt sindsdien los bewaard. Op 26 maart 2010 werden nieuwe gelaste roeden gestoken.
In 2020 heeft onderhoud plaats gevonden aan de kop, klompenhok en waterlopen. Dat laatste gebeurde vanwege de verhogingen van de kade door het waterschap. Hierbij is ook een nieuwe, hogere bakdeur aangebracht.

Een opmerkelijk constructiedetail: de gietijzeren wateras heeft zeer grote houten vulstukken.

 

aanvullingen

toelichting naam

De molen is vernoemd naar de polder Gelkenes, die thans onderdeel uitmaakt van de polder Liesveld. Ter plaatse spreekt men van de "Eerste molen". Aardig in dit verband is, dat het polderbestuur de zeilen van de vier molens vroeger van A t/m D liet merken.

trivia

Ergens in de jaren vijftig van de 20ste eeuw werd met behulp van een handtakel een nieuwe windpeluw geplaatst. Toen echter de windpeluw op hoogte was gebracht en op de punt van een daklijst werd gelegd, gleed deze er plotseling af waardoor alles, mét een deel van de schoorsteen, in de woonkamer terecht kwam. De vallende takel beschadigde het hekwerk van het onderste end.
De tweede poging slaagde wel...

foto's

foto's