De Grote Volmolen
Gouda telde in het verleden twee volmolens waarvan deze over is. Het waren watermolens die hun naam dankten aan het 'vollen', het ruw maken van wol, en niet aan het feit dat ze het laaggelegen achterland weer vol maalden. Dat deden ze echter wel. Via een duiker stroomde het IJsselwater de molen binnen en zette het grote scheprad in beweging.
De twee volmolens loosden daardoor via de stadsgrachten evenveel water op het achterland als vijf windmolens er weer uit konden malen.
De polderbesturen en het hoogheemraadschap van Rijnland waren razend, maar Gouda had er maling aan.
Pas in 1869 werd een compromis bereikt en heeft Gouda zich ingeperkt. Deze volmolen, de grootste van de twee, werd gebouwd in 1631 op de funderingen en tegen één van de toen nog overeind staande torens van het kasteel.
In de molen werd later ook hennep gebeukt en zeemleer bewerkt. Na 1869 diende het pand als kaaspakhuis. In 1808 werd de kasteeltoren op de hoek afgebroken. De nog altijd schuine hoek van de Grote Volmolen is rond 1900 recht getrokken.
De plaats waar de toren gestaan heeft, is in het plaveisel aangegeven.
Informatie van W.Jans, 17 januari 2005
Oprechte Haerlemsche courant, 1 december 1691
"Burgermeesteren en Regeerders der Stad Gouda notificeren by desen, dat in de Courant van den 27 en 29 November laetstleden abusive gedrukt, dat sy uyt hant wilden verkopen een schoone Lakenvolderye, staende op het Slot van deselve Stad en werkstellig gemaekt werdende door 't Water van den Yssel; doch, also haer Ed. niet van meyninge zijn, deselve Volmolen te verkopen, maer uyt'er hant te verhuuren, kan een ygelijck, daer gading in hebbende, sig addresseren aen de gemelde Heeren Burgemeesteren"
Opregte Haerlemsche Courant,8 februari 1825,
"Den ondergeteekende, PETRUS van ELST, Fabrijkeur in Touw, Klein- en Visschers-Garen, en Gehekelde Vlassen, Pachter van den onlangs geheel uit den grond herstelden grooten VOLMOLEN, aan de Punt, of zoogenaamd het Slot, binnen de Stand Gouda, beveelt zich aan bij deze, aan alle Fabrijkeurs en ZEEMLEDERS, om van gemelden bereider, noch met iemand hunner, in afzonderlijke overeenkomst zijnde, aan alle Fabrijkeurs, die hem met hunne gunst gelieven te vereeren, die geheel onzijdige, gelijke en alleszins prompste bediening kan verzekeren, waartoe hem den zoo zeer verbeterden toestand van gemelden Volmolen, en de allezins geschikte plaats, om de lucht uit te hangen, de beste gelegenheid verschaffen.
Gouda, den eersten Februarij 1825,"
PETRUS van ELST, pachter.
Rotterdamsche courant, 18 dec 1832
Openbare verhuringen en verpachting.
Burgemeester en wethouders der stad Gouda zijn van meening op Donderdag den 20 December 1832, ten Raadhuize binnen voorschreve Stad, des voormiddags om 11 ure, in het openbaar te verhuuren en te verpachten:
1. Den grooten VOLMOLEN, staande bij het Oude Kasteel en Waterschap vna de SPieringstraat
2. Den kleinen VOLMOLEN, staande op het Oude Veerstal.
advertentie in de Rotterdamse Courant van 18 dec 1832
Openbare Verhuringen en Verpachtingen,
Burgemeester en Wethouders der stad Gouda zijn van meening op Donderdag den 20 December
OPENBARE VERHURINGEN en VERPACHTING. BURGEMEESTER en WETHOUDERS der stad Gouda zijn van meening op Donderdag den 20 December 1832, ten Raadhuize binnen voorschreve Stad, des voormiddags om 11 ure, in het openbaar te verhuren en te vernachten:
1. Den grooten VOLMOLEN, staande bij het Oude Kasteel en Waterschap van de Spieringstraa:.
2. Den kleinen VOLMOLEN, staande op het Oude Veersta).
3. Een STAL of PAKHUIS, staande op den Kleiweg, naast het Oudevrouwenhuis. En
4. De PAALPACHT of het MARKTGELD van de BEESTEN.
De eerste voor den tijd van Drie en de drie overigen voor den tijd van Zes Jaren, alle ingaande 1 Januarij 1833 en eindigende 31 December 1835 en 1838.
Waarvan de Conditien van Verhuring en Verpachting drie dagen te voren, des voorniddags van 10 tot 12 ure, ter Stads Secretarie zullen ter lezing liggen.
Algemeen Handelsblad, 10 juli 1937
artikel over opgravingen, die wegens te hoge kosten op 9 juli gestaakt moesten worden.
....in 1879 aan de Punt, onder het kaaspakhuis van Van Leeuwen, is gevonden een zg. 'kazema, een ruimte, welke rondom was dichtgemetseld, met eenige nissen in de zijmuren.
In 1901 is er een gat in de bestrating van de Punt gevallen, ongeveer een meter of 7,8 verder naar de Haven toe dan waar de kazemat zich bevond. Uit de beschrijving blijkt, dat daar toen bij opgraving een trapje is gevonden, dat ook weer toegang gaf tot een kazemat, die er overigens uitzag als de eerste. Ongetwijfeld meer van dergelijke onderaardsche souterain-ruimten van het voormalige kasteel.
In een niet-onderteekend geschrift, dat mede ter hand werd gesteld, wordt beschreven, dat in 1826 bij noodzakelijke herstellingen aan den waterloop van den volmolen en het waterrad, een gang werd gevonden, welke sterk afhellend naar den IJssel liep.
Voorts wordt in dit stuk medegedeeld, dat men in deze gang, door opruiming van puin, enz. toen tot de bedding van den IJssel is gekomen. enz.
molengebouw
Kaashandel J.M. van Leeuwen is gevestigd in de oude volmolen.
Het was een watermolen voor het vollen van wol.
Informatie van E. Terra.
Een volmolen is een meestal door waterkracht aangedreven molen, die werd gebruikt om wol te 'vollen'.
Vollen is een nabewerking van geweven wollen stof waardoor de kwaliteit sterk verbeterde. Deze wollen stof was een tussenproduct van de Lakenindustrie. De bedoeling was om de weefselstructuur dichter en vaster te maken. Om dit te bereiken moest de stof urenlang, voor sommige kwaliteiten zelfs dagenlang, gekneed worden. Hiertoe stonden in de begintijd voetvollers in een kuip en stampten met hun voeten op het natte laken. Hierbij werden toevoegingen zoals aarde, urine en zeep gebruikt om het vervilten te bevorderen.
Later werden volmolens, aangedreven door paarden, wind of water toegepast, die met houten stampers het laken bewerkte.
Bij de met water aangedreven volmolen kon het scheprad uitwendig, maar in de steden was dit meestal inwendig, van de molen zijn aangebracht. Het water stroomde dan onderlangs de molen door een Duiker.