Molen De Poltrok / De Paltrok, Leeuwarden/ Ljouwert

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1718 - 1735

verdwenen

1812

afgebroken

geschiedenis

Er staat op de kaart van Ottens uit 1739 alleen een molen aan de vaart naar Harlingen, niet aan de Zwette. Op de hieraan ten grondslag liggende kaart van Schotanus/Halma uit 1718 staat er nog geen molen aangegeven op deze plek, maar in 1735 werd een kind van Jan Jansen houtmolenaar in de kerk van Deinum gedoopt ¹. De molen moet dus zijn opgericht tussen 1718 en 1735 ².

Leeuwarder courant, 10-05-1758
Word gepresenteerd op een Afbreuk uit der Hand te verkopen, een HOUT-SAAGMGOLEN, Paltrok genaamt, met of zonder Gereedschappen, staande by Schinken-schans omtrent Leeuwarden. Wie hier aan Gadinge maakt, adresseere zig by de Koopluiden SYBRANT Wytzes op 't Vliet of Johannes Jan- Prins by gemelde Moolen, die hun in alle billykheid zullen laaten vinden.

Eind 1762 werd deze met de naam “Paltrok” op afbraak aangeboden door Sybrant Wytzes te Leeuwarden en Johannes Jansz Prins bij de molen ³.
Wat er daarna gebeurde is een hypothese. Zeker is dat er in 1763 een kolk bij de nieuwe zaagmolen op Schenkenschans werd gegraven ⁴, maar dat ook de naam “Paltrok” in zwang bleef voor een zaagmolen op Schenkenschans: in 1788 was sprake van de “stander-hout moolen de Poltrok genaamt”, met huis en knechtswoning en daartussen een droogschuur, ten oosten van een andere zaagmolen die “de Eendragt” heette ⁵.
Als zaagmolenaar stond in 1765 nog steeds Johannes Jans Prins te boek ⁶, maar in 1767 en 1773 woonde Syne Stevens op de houtmolen ⁷. In 1788 woonde in het huis de koopman Tabe Eelkes Hinxt, die hier ook al in 1775 wordt vermeld ⁸. Deze bezat de molen samen met de erven Gerryt Lolkes en broers; ze waren gezamenlijk tevens eigenaar van de andere zaagmolen (“de Eendragt”). Volgens de latere advertenties had de paltrok een vlucht van 64 Friese voeten (ca. 18,2 meter).
Het heeft er dus alle schijn van dat de paltrok is blijven bestaan, terwijl er in 1763 een nieuwe (grotere) molen op een ander plek aan de vaart naar Harlingen is gebouwd (zie De Eendragt, Tenbruggencatenummer 11811).

In 1788 werd te koop aangeboden: "Eene Schoone hegte Stander- Hout Moolen de Poltrok genaamt, met Huizinge en Hovinge, bij de Koopman en mede eigenaar Tabe Eeltjes bewoond op Schinke Schans onder Deinum en bij de Erven Gerryt Lolkes en Broeders in Comp. gedreven." Koper was voor 4000 Caroliguldens Theodorus van Wigcheren, houtkoper onder Leeuwarden.

De verdere geschiedenis van de paltrokmolen is goed te volgen. In 1796 verkocht Ynte Visser de molen, die toen in gebruik van bij T. en J. van Wicheren ¹⁰. Duidelijk staat daarbij “aan de Harlinger Vaart”, waarmee bewezen is dat beide achttiende-eeuwse molens aan dat water stonden. In 1799 was Steven Synes degene die de paltrokmolen runde ¹¹ en zijn weduwe woonde in het huis bij de molen toen die in 1808 weer in de verkoop kwam ¹²: Steven was overleden in 1807 ¹³. Kort daarop kwam de molen deels al weer in de verkoop. In 1810 verkocht Douwe Gerbrands uit Leeuwarden zijn helft aan Jetze Synes te Grouw ¹⁴; de molen werd toen nog steeds als een paltrok aangeduid.

Tenslotte is in 1812 de oude molen “de Poltrok” afgebroken ¹⁵. Zijn ligging moet omtrent het latere kadastrale perceel sectie D no. 4 zijn geweest, toen eigendom van Suffridus Salverda en in gebruik als tuin. Het bijbehorende huis was dan sectie D no. 5, eveneens van Salverda.

In het boek Stads- en dorpskroniek van Friesland (Dr. G.A. Wumkes, 1950/1954) staat bij 9 augustus 1812 vermeld dat "de zaagmolen "De Poltrok" op Schenkenschans onder Deinum wordt afgebroken". In de Leeuwarder Courant van 18 december 1762 stond: "op een Afbreuk uit der Hand te verkopen, een HOUT-SAAGMOOLEN, PALTROK genaamt, met of zonder Gereetschappen, staande by Schinker-schans omtrent Leeuwarden".

Bronnen:
- artikelen door P. Timmermans en L. Kamminga in De Utskoat nr. 65, 1992. Met dank aan H. van der Kaay.
- informatie van Dick Bunkoeke, 28 nov. 2009.

Noten:
1. Tresoar, DTB 508, 27 februari 1735.
2. In 1700 (Floreenkohier nr. 104) was het latere perceel Deinum sectie D no. 12 eigendom van Schelte Scheltes, die houtmolenaar in Leeuwarden was (Tresoar, DTB 906, 8 januari 1698). Aan de noordkant van dit perceel verrees later “de Eendragt”, zoals verderop duidelijk wordt.
3. Leeuwarder Courant 18 december 1762, herhaald op 1 januari 1763.
4. G.A. Wumkes, Stads en dorpskroniek van Friesland deel 1, op 20 oktober 1763.
5. Leeuwarder Courant 4 oktober 1788, herhaald tot 8 december d.a.v.
6. Tresoar, DTB 912, 24 mei 1765.
7. Tresoar, DTB 508, o.a. 26 maart 1767 en 7 juni 1773.
8. Leeuwarder Courant 19 augustus 1775.
10. Leeuwarder Courant 19 maart 1796.
11. Leeuwarder Courant 23 februari 1799.
12. Leeuwarder Courant 2 april 1808.
13. Tresoar, DTB 499, 9 maart 1807.
14. Tresoar, notarieel archief, inv. nr. 102002 repertoire nr. 26 d.d. 2 februari 1810.
15. G.A. Wumkes, Stads en dorpskroniek van Friesland deel 2, op 9 augustus 1812.