Molen De Paradijsvogel / De Jonge Dirk, Westzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1825

verdwenen

1877

gesloopt

geschiedenis

De cacaomolen De Paradijsvogel werd gebouwd in het jaar 1825 in opdracht van Pieter Meiertsz. Grootes. De vader van Pieter Grootes, Meiert Grootes was aanvankelijk directeur van de Sociëteit der Blauwselfabriek en Negotie te Westzaan. Naast deze functie, dreef hij samen met zijn zoon Pieter een handel in granen en zaden. In 1824 werd de blauwselfabriek verkocht aan Cornelis Avis uit Oostzaan. Na de overname stapte Meiert Grootes op als directeur.
In 1825 richtte Pieter Grootes samen met zijn vader, een windmolen op die aanvankelijk De Jonge Dirk heette (genoemd naar de zoon van Pieter Grootes) waarmee blauwsel zou worden geproduceerd. De productie van blauwsel heeft maar kort plaats gevonden in de molen, enkele jaren later werd de molen verbouwd tot cacaomolen en kreeg hij een nieuwe naam, De Paradijsvogel. Het product dat in het begin in De Paradijsvogel werd gemaakt was ‘waterchocolade’, dit was zoals de naam al zegt een wateroplosbare cacaosoort.
In 1844 kwam de uit Italië afkomstige chocolade en cacao specialist Senardi te werken bij de firma Grootes. Hij bracht belangrijke verbeteringen aan in de chocoladesoorten van Grootes. Dit leidde er toe, dat een product van de firma Grootes in 1863 op de wereldtentoonstelling in Londen bekroond werd met de eerste prijs. Hierna volgden er nog meer dan veertig van dit soort prijzen.
In 1856 stapte Pieter Grootes uit de firma en deed hij de zaken over aan zijn twee zonen Dirk en Meiert Grootes. Na het overlijden van Dirk Grootes in 1863 kwam de directie van het gehele bedrijf in handen van Meiert Grootes.
In 1868 werd Meiert Grootes eigenaar van het gehele complex voor de som van Fl.12.000.-. Vanaf dan komen ook zijn beide zoons Christiaan en Meiert jr. te werken bij De Paradijsvogel.
De firma Grootes werkte tot 1877 met de molen. Op 1 januari van dat jaar werd De Paradijsvogel door een zware zuidwester storm beschadigd. Vermoedelijk was dit de reden om de molen te slopen. Het achtkant werd tot stellinghoogte verwijderd en voortaan dreef een stoommachine het binnenwerk van de molen aan.
De firma Grootes bleef succes hebben met haar producten en ziet de vraag naar chocola toenemen. Dit leidde ertoe, dat de resten van de molen spoedig te klein werden. In 1899 werd naast de oude houten panden een nieuw stenen fabriekspand opgericht. De tweede grote uitbreiding vond plaats in 1912. Rond deze tijd werkten er reeds tweehonderd mensen in De Paradijsvogel.
Op 8 maart 1925 brak er brand uit in het uit 1912 daterende fabriekspand. Binnen het uur stond het gehele complex in lichter laaie. Alle Zaanse brandweercorpsen waren aanwezig bij deze grote brand. De gehele fabriek brandde tot de grond toe af, ook de overgebleven restanten van de molen gingen verloren.
Door de brand kwam de firma in de problemen en op 20 januari 1926 werden de zaken geliquideerd. Echter op 15 oktober van dat jaar maakte Meiert Gebrand Grootes een doorstart met de firma en werden de fabrieken herbouwd. Toch zou het de firma Grootes nooit meer zo voor de wind gaan als voor de grote brand. De crisisjaren, gevolgd door de Tweede Wereldoorlog waren hier deels schuldig aan. Na de Tweede Wereldoorlog werd de productie van chocola weer hervat, echter in een afgeslankte vorm. In de jaren zestig van de 20e eeuw kwam het einde voor de firma Grootes. De concurrentie, van gesubsidieerde bedrijven, was voor Grootes niet vol te houden. Op 28 december 1968 werd er voor het laatst gewerkt in De Paradijsvogel.
Een jaar later komen de opstallen van de fabriek in bezit van de directie van de houtwarenfabriek De Valk. Zij gebruikten de panden tot hun faillissement in mei 1983.
De fabrieksgebouwen werden in 1984 gesloopt. Het ketelhuis van de fabriek is tot op heden nog aanwezig en dient als paardenstal. Op de plaats van de fabriek werden in de jaren negentig van de vorige eeuw een aantal nieuwe huizen gebouwd. Dit buurtje heet De Paradijsvogel, genoemd naar de chocoladefabriek.

Bronnen:
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
- “Grootes, Een wereld van cacao” 2002 blz. 7-13
F. Rol, Zaandijk.