De wipmolen was er één van de vier (tot ca. 1830 vijf) die vlakbij elkaar stonden aan de Giessendamsche Binnenvliet.
Hij bemaalde samen met de Kraakmolen en de nog bestaande Middelmolen de polder Giessen-Oudebenedenkerk.
-----
Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant, 07-05-1889
Op de gehouden vergadering van Ingelanden van den polder Giessen-Oudebenedenkerk is met groote meerderheid besloten tot de plaatsing van een stoomgemaal onder Molenaarsgraaf.
Op 28 december 1889 werd in de Zuidmolen een, door de Utrechtse firma Louis Smulders en Co. vervaardigde en geplaatste, stoommachine in gebruik gesteld, ook moest er een machinistenwoning komen. Aangezien de stoommachine naar volle tevredenheid functioneerde, werd op 21 mei 1890 besloten de Kraakmolen buiten gebruik te stellen.
Schoonhovensche Courant, 16 okt. 1895:
Molenaarsgraaf, 12 Oct. Door het te schielijk overhalen van den vang brak gisteren bij den den molenaar C. Brand de as van den molen, behoorende tot den polder Giesen-Oude-Benedenkerk, waarbij twee roeden naar beneden kwamen; beide waren stuk. Verdere ongelukken kwamen hierbij niet voor."
Deze asbreuk vond dus op vrijdag 11 oktober 1895 plaats.
Regionaal Archief Gorinchem, polderarchief Giessen-Oudebenedenkerk. Inv. no. 47a notulen vergaderingen stemgerechtigde ingelanden. Notulen vergadering 29 oktober 1895:
"Doordien de as en molenroeden van de watermolen no. 2 onder Molenaarsgraaf waarin de machine is gevestigd zijn gebroken, wordt na deliberatie met algemene stemmen besloten:
1e Om de molen te herstellen in de vorigen staat en weder als windwatermolen te doen inrichten.
2e Herstellingen in het voorjaar te doen plaats hebben en de uitvoering daarvan geheel aan het polderbestuur over te laten".
Regionaal Archief Gorinchem, Archief Hoogheemraadschap Alblasserwaard, inv.nr. 2478a, rekening 1895 / polder Giessen-Oudebenedenkerk, inv.nr. 2478b, rekening 1896:
- 1895: J.B. Thobé, voor ijzeren bovenas ƒ 260 [Thobé was handelaar in molens en onderdelen, te Dordrecht]
- 1896: Gebr. Pot, ijzeren molenroede ƒ 490 [we nemen aan dat dit Potroede 1748 betreft, zie Allemolens]
Schoonhovensche Courant, 31 okt. 1941:
"Molenaarsgraaf. Woensdagmorgen, tijdens zeer buiïg weer, is van de z.g. "Giessensche molen", die het water wegmaalt van de polder Giessen-Oudekerk, doch te Molenaarsgraaf staat, de as gebroken, waardoor de beide wieken onder donderend geraas naar beneden kwamen. Behalve de as was ook één der wieken gebroken. Er hebben zich geen persoonlijke of verdere ernstige ongelukken bij voorgedaan."
Deze asbreuk vond dus op woensdag 29 oktober 1941 plaats.
Regionaal Archief Gorinchem, polderarchief Giessen-Oudebenedenkerk, inv.no. 50b, notulen bestuursvergaderingen. Notulen vergadering 27 nov. 1941:
Vorige week is ir. J.L Klein van de prov. waterstaat geweest om te informeren wat het polderbestuur van plan is met de molen van N. Brandt, nu deze de wieken heeft afgeworpen en de as afgebroken.
Aan den Hoofdingenieur zal worden bericht dat het in de bedoeling ligt de molen te restaureren.
Uit correspondentie tussen DHM bestuursleden (op Allemolens bij de Zuidmolen) kan men concluderen dat in eerste instantie de molen hersteld zou worden zonder wiekverbetering toe te passen. Echter moet men eind december of vroeg in januari besloten hebben om de molen vaarwel te zeggen en een elektrisch gemaal te bouwen. In de vergadering van 2 april 1942 gaf ir. Pleijte een toelichting op het rapport van het bureau van de unie van waterschappen in Nederland, met de conclusie dat een elektrisch gemaal met schroefpomp op dat moment de enige juiste oplossing was.
Op 21 januari 1949 werd er een sloopvergunning afgegeven. Het restant van de Zuidmolen werd in 1951 voor ƒ 1500 voor afbraak verkocht aan aannemer C.J. Molenaar uit Brandwijk.
Bronnen o.a.:
- "‘De Kraak’: hoe een Molenaarsgraafse molenas in Milheeze terechtkwam", art. door Barend Bode en Jan de Witte op Streekgeschiedenis Alblasserwaard, 9 sept. 2022.
- aanvullingen Jan de Witte, 23 sept. 2022.
-----
Het gemaal was sedert 1975 buiten gebruik. In de eerste helft van 2013 is dit gemaal gesloopt.
Het huidige gemaal, een elektrisch gemaal dat in 1943 is gebouwd, wordt thans alleen nog bij calamiteiten gebruikt.
Bron:
- informatie Kees van der Graaf.
- informatie William Bouter, 6 juni 2016.
-----
De molenaar van deze molen was mijn opa Teunis Brandt, en later mijn vader Nijs Brandt, die ook machinist was van het in deze molen geplaatste stoomgemaal, en later van het elektrische gemaal, dat recent ook is gesloopt.
A. Brandt, 16 nov. 2016.
Foto opname 1941, collectie W. Bouter
In o.a. het polderarchief treffen we wat verwarring aan over de termen Voorste molen en Achterste molen:
- In het boek uit 1993 Molens in de Alblasserwaard etc., door Gerrit Keunen, staat in hfst 4 (4.7) pag. 47
1e regel kolom 2: Achterste of Zuidmolen.
- In de Notulen van 2 juni 1846 lezen we inderdaad dat De Kraak de Voorsten molen genoemd wordt.
- In de ingelandenvergadering van 1 mei 1889 is er sprake van plaatsing van ene stoommachine in de Zuidelijke of voorste watermolen.
Jan de Witte, 23 sept. 2022.