Molen De Valk, Zaandijk

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1710

verdwenen

1903

verbrand

afkomstig van

De Rijp (De Valk / De Valck)

geschiedenis

Verfmolen de Valk werd in 1710 opgericht in Zaandijk. Oorspronkelijk was het achtkant van de molen afkomstig uit het Noord Hollandse plaatsje De Rijp, alwaar de Valk onder dezelfde naam olie sloeg uit oliehoudende zaden. Gezien de bouw van de molen is het zeer aannemelijk dat de molen was gebouwd als watermolen en was gebruikt voor het droogmalen van één der droogmakerijen in de noord.
Op 8 mei 1710 werd de oliemolen de Valk gekocht door diverse lieden, waaronder Willem Adriaansz. Couwenhoven en Aerjan Crijne uit Zaandijk. Voor de molen werd een bedrag van Fl.900,- betaald. Kort na de aankoop van de molen werd deze afgebroken en verplaatst naar zijn nieuwe erf in Zaandijk. In Zaandijk werd de Valk ingericht voor het vermalen van diverse soorten verstoffen.
De Valk werd op 9 januari 1712 door Willem Couwenhoven tegen brand verzekerd bij een assurantiecontract. In 1717 verwierf Willem Couwenhoven een aantal parten in de Valk en werd hij de grootste aandeelhouder van de molen. Tot zijn overlijden in 1740 bleef Couwenhoven met de Valk werken, zijn weduwe zet na zijn overlijden de zaken voort. Zij zou zes jaar lang de verfhandel bestieren totdat in 1746 haar zoon Adriaan Willemsz. Couwenhoven de zaken overnam. Hij ging verder onder de firmanaam de Erven Couwenhoven, een firma die hij samen met zijn broer runde. In 1749 werd het molenbezit uitgebreid met de iets ten noorden van de Valk gelegen verfmolen “de Witte Veer”, in 1771 wordt ook de westelijk van de Valk gelegen verfmolen “de Blauwe Reiger” aan het bezit van de firma toegevoegd.
Met deze drie verfmolens zou de firma Couwenhoven blijven werken tot het jaar 1833. Op 10 september van dat jaar werd de firma Couwenhoven & Compagnon geliquideerd. De drie molens werden toen geveild. De Valk kwam voor Fl.1915,- in bezit van Jan Koning, de directeur van de verzekeringsmaatschappij Koning & Boeke. Hij zou slechts kort eigenaar zijn van de molen, want op 18 januari 1834 verkocht Koning de Valk aan de verffabrikant Cornelis Kuyper. Deze zeer oude firma was gesticht omstreeks het jaar 1725. Klaas Kuijper uit Wormer startte de firma met de twee Wormer verfmolens “de Uil” en “de Rob”. In later jaren wordt het bezit uitgebreid met de eveneens Wormer verfmolens “de Jonge Kuiper”, “de Snijder”, “de Beer” en “de Bootsmansmaat”.
Met de aankoop van de Valk werd de zevende verfmolen toegevoegd aan de firma Kuijper, waarmee kan worden gesteld dat de firma Kuijper beslist de grootste verfproducent was op dat moment. Waarschijnlijk beseft hij dat zelf ook en gaat hij op zoek naar een nieuwe uitdaging. Op 1 juni 1838 verkocht hij zijn gehele verfzaak aan drie van zijn kantoorbedienden, dit waren Pieter Haremaker, Rens de Graaf en Dirk Buys Cz.. Cornelis Kuijper richtte zijn pijlen toen op de opkomende textiel industrie in Twente. In 1845 overleed Kuijper nadat hij door een ongeluk zijn been had gebroken.
De nieuwe onderneming die in 1838 was gesticht, firma Haremaker de Graaf & Comp., valt in 1851 uit elkaar, hierna wordt er een nieuwe firma opgericht die de naam Haremaker, Buys & Cie. krijgt. Het merendeel van de Wormer verfmolens blijft onder deze firma draaien.
Op 31 maart 1868 komen de drie Wormer verfmolens “de Uil”, “de Snijder” en “de Rob”, tezamen met “de Valk”, te werken voor Arend Latenstein Pzn. Hij nam de zaken over van Dirk Buys Czn., die echter als boekhouder bij de firma blijft werken.
De firma Latenstein was niet erg gelukkig met haar molens. Alle vier de verfmolens van deze firma brandden binnen een tijdsbestek van twintig jaar af.
Ook de Valk onderging dit lot en wel op 5 april 1903. In de vroege ochtend, nog voor dat er personeel op de molen was, raakte hij door onbekende oorzaak in brand en werd hij totaal verwoest. Slechts enige hopen krijt, de stenen muren van de schuur en de kraan met de kraangang bleven staan.
Na de brand “de Valk” kocht Latenstein de Oostzaandammer oliemolen “de Zon”, die was gelegen aan de Kalverringdijk. De molen werd gesloopt en in de schuur van de Zon werd een ertsmalerij ingericht. De firma Latenstein heeft tot het begin van de jaren tachtig gehandeld in droge verfstoffen en is daarna geliquideerd.

Bronnen:
“de Zaende” 4e jaargang 1949 blz. 48
“Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 168
“De Papiermolens in Noord Holland” H. Voorn 1960 blz. 359-360
“Dat goede oude Zaandijk” G. Oosterbaan 1971 blz. 99/ 107-108
“250 Zaanse molens” R. Couwenhoven 2001 blz. 82
“de Windbrief” 27e jaargang 1998 nr.103 artikel R. Couwenhoven over de Valk (uitg. Ver. De Zaanse Molen)
“de Windbrief” 27e jaargang 1998 nr.104 artikel R. Couwenhoven over de Valk (uitg. Ver. De Zaanse Molen)
“de Windbrief” 27e jaargang 1998 nr.105 artikel R. Couwenhoven over de Valk (uitg. Ver. De Zaanse Molen)
“de Windbrief” 27e jaargang 1998 nr.106 artikel R. Couwenhoven over de Valk (uitg. Ver. De Zaanse Molen)

Tekst: Fulco Rol.