Molen Polder Oostzaan, De Waker / De Zuidermolen, Oostzaan

Oostzaan, Noord-Holland
v

korte karakteristiek

naam
Polder Oostzaan, De Waker / De Zuidermolen
modeltype
Kantige molen, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
verdwenen
toestand
verdwenen
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
00851 e
oude dbnr.
V2024
Meest recente aanpassing
media-bestand
Molen 00851 e Polder Oostzaan, De Waker / De Zuidermolen (Oostzaan)
Ansichtkaart nr. 239 (uitg. K. Tanger)

locatie

plaats
Oostzaan
plaatsaanduiding
Op de grens met Zaandam aan en ten oosten van de Watering, op een strook land gelegen in de Watering
gemeente
Oostzaan, Noord-Holland
streek
Zaanstreek
kadastrale aanduiding 1811-1832
Oostzanen C (2) 366 De Ban te Oostzaan
geo positie
X: 119223, Y: 493864
N: 52.43140, O: 4.86115

constructie

modeltype
Kantige molen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
achtkante bovenkruier
inrichting
scheprad 5,98 m Ø, 52 cm ↔ (1864)
vijzel 2,05 m Ø
plaats bediening
grondzeiler
bediening kruiwerk
binnenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
vlucht
26,5 m
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
verdwenen
bouwjaar
verdwenen
verplaatst
geschiedenis
Met de bemaling van de Oostzaner polder werd begonnen in 1631. Voor dit doel werd er op een strook land in de Watering, op de grens tussen Oostzaandam en Oostzaan, één grote binnenkruier gebouwd met een vlucht van ruim 26,5 meter. Al vlug bleek dat deze molen, de Waker of de Zuidermolen, het werk niet alleen afkon en zo kreeg hij in 1651 twee collega’s. De drie molens bemaalden de Oostzaner polder die liep van de oostelijke Zaanoever tot aan de oostkant van de gemeente Oostzaan. De grote van deze polder bedroeg ruim 2500 hectare.
De drie molens waren later bekend onder de namen “de Waker”, “de Slaper” en “de Dromer”, gezamenlijk werden zij de Barndegatter watermolens genoemd, naar het Barndegatter Meer waarop zij hun water uitsloegen. Het Barndegatter Meer was een gedeelte van het voormalige Y.
De namen van de molens doen ten onrechte denken dat de Oostzaner polder getrapt werd bemalen. Dit was niet zo, de drie molens konden los van elkaar uitmalen. Het water werd vanuit de Watering in de molenkolk gepompt en door een sluis kwam het water terecht in het Barndegatter Meer.
Van oorsprong waren de drie molens uitgerust met een scheprad, later omstreeks 1850 werden de schepraderen vervangen door een vijzel.
Op 12 november 1804 verbrandde de Dromer, de molen werd herbouwd. De Slaper of de Middelmolen was op 23 oktober 1878 hetzelfde lot beschoren. Op die dag woedde er een zwaar onweer boven de Zaanstreek, de Slaper werd getroffen door de bliksem en brandde tot op de fundering toe af. Niet alleen de Slaper werd tijdens deze bui getroffen, ook de op de grens van Westzaan en Westzaandam staande verfmolen “de Admiraal Tromp” verbrandde na blikseminslag.
De polder van Oostzaan kon schijnbaar nog geen molen missen en dus werd in 1879 op de fundering van zijn voorganger, door molenmaker Gras uit Zaandam, een nieuwe molen gebouwd. Waren de Waker en de Dromer grote brede achtkanten van het model Schermer, de nieuwe Slaper was een fraaie slanke molen en onderscheidde zich zo van zijn twee collega’s. De nieuwe molen kostte een bedrag van Fl.15385,-, tevens was dit de laatste molen die nieuw werd gebouwd in de Zaanstreek, de Bonte Hen niet meegerekend.
In 1905 besluit het polderbestuur van de polder Oostzaan om over te stappen op mechanische bemaling. Voor dit doel werd er iets ten noorden van de Waker een stenen dieselgemaal gebouwd. Op 1 augustus 1906 komt het gemaal in bedrijf en worden de drie molens definitief stilgezet. Toch blijven de molens nog enkele jaren staan voor gevallen van nood. De Waker kwam als eerste aan de beurt om te verdwijnen. In 1910 werd de molen afgebroken en verplaatst naar Grave om daar dienst te doen als korenmolen. In 1913 werd het vermogen van het gemaal vergroot van 50 naar 90 PK. Dit betekende definitief het einde van de molens, de Slaper en de Dromer werden in juni 1914 gesloopt.
Het stenen gemaal uit 1906 werd in juli 2018 gesloopt.
(meer info over deze molens is te vinden op www.duizendzaansemolens.nl )

Bronnen:
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 239
- “Encyclopedie van de Zaanstreek” 1991 blz.59/ 436/ 592-593
- Website: www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
F. Rol

aanvullingen

trivia
In Oostzaan zijn naar ieder van de drie Barndegatter watermolens, “de Waker”, “de Slaper” en “de Dromer”, straatnamen genoemd.
-----

Op pagina's 35 en 38 in het boek van De Polder Oostzaan worden voor de Zuidermolen (00851 e) twee andere jaartallen genoemd, nl. 1936 als bouwjaar en 1916 als afbreek/verplaatsingsjaar.
Rients de Groot, 16 mei 2016.
-----

Noordhollands Dagblad/ Dagblad Waterland, 21 juli 2018:
Gemaal De Waker is gesloopt.
In 1905 volgde een stoomgemaal de molens op. Dat werd in 1966 vervangen door een groter diesel-elektrisch gemaal.
Volgens de nieuwe eigenaar M. de Groot van de jachtwerf De Waker was het gebouw totaal vervallen, hij durfde er zelf niet meer in. Er was geen sloopvergunning nodig, De Waker was geen gemeentelijk monument.
De historische elementen zijn bewaard en keren terug in de nieuwbouw. Er is een gevelsteen met de naam De Waker. En een grote plaquette met de namen van de bestuurders van de Polder Oostzaan.