Molen Vurense Binnenmolen, Vuren

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

< 1832

verdwenen

1961

1900 buiten bedrijf 1961 gesloopt

geschiedenis

De polder Laag, - en Hoog Vuren had de omcirkelde wipwatermolen, aangegeven met een A. Deze loosde oorspronkelijk door een boezem, die bij B op de Waal uitkwam, via een sluisje in de Waaldijk.
Vuren loosde tot 1828 bij B op de Waal, toen werden de rivierstanden te hoog en Vuren maakte bij B een duiker onder de boezem van Herwijnen door en vervolgens een boezem westwaarts (zie kaart).
Bij D kwam deze boezem via een uitwateringssluisje uit in het ‘Wijd Schild’, een boezemreservoir, direct ten oosten van Gorinchem, dat op zijn beurt weer met een sluisje op de Linge kon afwateren. Op het ‘Wijd Schild’ loosden ook de onder,- en bovenmolens van Laag-Dalem.
Na een jaar of zes ging de afwatering van Vuren toch niet naar wens en men bouwde bij C de omcirkelde Vurense Buitenmolen. Deze grote wipmolen werd in ca. 1832 gebouwd door de Gorkumse molenbouwer/uitvinder Jacobus Exalto.
Deze bedacht een nieuwe uitvoering met binnenscheprad in de ondertoren. Een kortere wateras en een kleiner houten waterwiel, met op de velgen een conische tandkrans, dat werd aangedreven door een gietijzeren bonkelaar onder op de koningsspil. De Vurense Buitenmolen had circa 27 meter vlucht.
Een door Exalto in 1830 gebouwd zeer fraai model van deze molen, schaal 1:13, staat in het Rijksmuseum te Amsterdam en is zeer de moeite waard om te bekijken. Exalto bouwde ook in 1832 de grote Autenase Molen bij Vianen en omstreeks dezelfde tijd de kleinere wipmolen van de polder "De Geeren" te Acquoy, gesloopt in 1931. Drie molens dus van zijn systeem, die allen zeer goed voldeden. De molen van De Geeren is afgebeeld in "Molens in Gelderland in oude ansichten, onder nummer 143.)
Vroeger stond het model van de Vurense Buitenmolen in het polderhuis van de polders Vuren en Dalem, die oorspronkelijk samen totaal zeven molens hadden, alle wipmolens. Elk jaar moest Exalto dan aan de hand van het model aan de verzamelde polderbestuurders vertellen wat er dat jaar aan elke molen aan onderhoud moest gebeuren. Aanschouwelijk onderwijs dus aan de (leken) boeren.

De molen werd in 1900 overbodig toen het stoomgemaal van de polder Laag Dalem een grotere capaciteit kreeg. Dit gemaal nam ook de bemaling van de polder Hoog Dalem over.

De molen is door twee geslachten van de familie van Es bewoond geweest. Hoewel de ruimte zeer klein was hebben er 10 mensen in gewoond.
In de oorlogsjaren woonde de familie van der Wal er, vaak werden er onderduikers in de molen geherbergd.
De ondertoren van de Vurense Binnenmolen is tijdens de ruilverkaveling begin 60er jaren gesloopt.

Jan Knegt, met dank aan J. den Besten.
-----

Een uitgebreide beschrijving van de perikelen rond de waterhuishouding van de Polder Vuren heeft Aard Bijl geschreven in de uitgaves 2, 3, 4 en 5 van het verenigingsblad van historische vereniging 'Den Ouden Dijk', zie denoudendijk.nl.